Main content
Sorry, this episode is not currently available

A letter for Gaelic learners with Roddy MacLean.

Clip

Litir 141: Anna Nic an T貌isich agus Anna Nic an T貌isich

Cha robh c霉isean furasta do bhoireannaich air a鈥 Ghaidhealtachd anns an ochdamh linn deug. Bha aca ri obair mh貌r a dh猫anamh, a-muigh agus fo chabair, agus bhiodh na fir a鈥 s霉ileachadh gum biodh pr矛omhachas acasan ann am m貌ran ghnothaichean, gu h-脿raidh ann am poileataics. Ach, uaireannan, cha ghabhadh am mn脿than ris a sin

Bha dithis air an robh 鈥淎nna鈥 mar ainm-baistidh timcheall Inbhir Nis a thog cli霉 dhaibh fh猫in aig 脿m Cogadh nan Seumasach. Tha an d脿rna t猫 ainmeil fhathast ach chan eil an t鈥 eile.

Bha Anna Nic an T貌isich na bhean-uasal agus bha i gu math b貌idheach. Bha i p貌sta aig Aonghas Mac an T貌isich, ceann a鈥 chinnidh, aig an robh taigh m貌r anns a鈥 Mh貌igh, deas air Inbhir Nis. Ach cha robh i fh猫in is an duine aice idir a鈥 tarraing air an aon r脿mh a thaobh poileataics. Fhad 鈥檚 a bha esan air falbh anns an arm, a鈥 sabaid as leth an R矛gh, bha a bhean a鈥 cur f脿ilte air Te脿rlach 脪g. Oir bha i na Seumasach!

L脿 a bha seo, bha am Prionnsa ann an cuideachd Anna anns a鈥 Mh貌igh, agus chuala feachd riaghaltais mu dheidhinn. Chaidh buidheann de shaighdearan dearga a dh鈥檌onnsaigh an 脿ite, ach chaidh fios a chur gu Anna agus chuir i gobha, D貌mhnall Friseal, agus ceathrar shearbhantan aice a-mach airson a bhith ri faire.

Ach rinn iad barrachd na sin. Nuair a bha na saighdearan a鈥 tighinn dl霉th, dh鈥檌arr D貌mhnall air a chompanaich, a bha sgapte air feadh a鈥 mhonaidh, an gunnaichean a losgadh, fhad 鈥檚 a bha esan ag 猫igheachd mar gu robh e aig ceann feachd mh貌ir. Smaoinich na Hanoibh猫irianaich gu robh arm ann agus theich iad a dh鈥橧nbhir Nis!

Aig an 脿m sin, bha Anna eile ann an Inbhir Nis, Anna NicAoidh, a dhearbh gu robh i fh猫in na Seumasach l脿idir as d猫idh Bl脿r Chuil Lodair. Bha seilear fon taigh aice, a chaidh a chleachdadh mar phr矛osan airson dithis shaighdearan a bh鈥 air a bhith ann an arm a鈥 Phrionnsa. Rinneadh plana airson fear dhiubh a shaoradh agus ghabh Anna p脿irt ann.

Tharraing i fear de na freiceadanan air falbh o dhoras a鈥 phr矛osain 鈥 鈥檚 d貌cha le bhith a鈥 cleachdadh a b貌idhchead, ma tha sibh gam thuigs鈥 鈥 agus fhuair am pr矛osanach air falbh. Bha fear de dh鈥櫭爎d-oifigearan an airm, an Coirneal Leighton, feargach agus dh鈥櫭瞨daich e do na saighdearan aige Anna a thoirt thuige. Th貌isich e air a ceasnachadh ach cha deach gu math leis, oir bha Anna 脿s an Eilean Sgitheanach bho th霉s agus cha robh facal Beurla aice. Bha uiread de Gh脿idhlig ann an Inbhir Nis anns na l脿ithean ud, 鈥檚 nach robh feum air a bhith aice a鈥 Bheurla ionnsachadh.

Dh鈥檌arr Leighton air b脿illidh 脿s a鈥 bhaile, fear Friseal, eadar-theangachadh a dh猫anamh agus dh鈥檉heuch e a h-uile d貌igh a b鈥 urrainn airson faighinn a-mach c貌 an fheadhainn a bh鈥 air c霉l a鈥 phlana airson am pr矛osanach a shaoradh, ach chan innseadh i c脿il dha. Dh鈥檉heuch e ri airgead a thabhann dhi ach cha deach leis. Thugadh deoch l脿idir dhi, ach cha do dh鈥檕braich sin. Chum iad air a cois i airson tr矛 l脿 sreath ch猫ile agus chuir iad anns a鈥 phr矛osan i airson seachd seachdainean. Ach bha i treun is smiorail agus chum i s脿mhach.

Mu dheireadh bha Leighton airson Anna a thilgeil a-mach 脿s a鈥 bhaile ach dh鈥檌arr am Pr貌bhost air a leigeil ma sgaoil. 鈥橲 e sin a thachair ach cha robh e gun chall don bhana-ghaisgich. As d猫idh dhi faighinn a-mach 脿s a鈥 phr矛osan, rinn buidheann de shaighdearan dochann air a鈥 ghille aice, a bha na dheugaire. Agus tr矛 l脿 as d猫idh sin, chaochail e.

Faclan na seachdaine

Faclan na seachdaine: furasta: easy; ainm-baistidh: first (Christened) name; Cogadh nan Seumasach: the Jacobite War; Anna Nic an T貌isich: Ann Mackintosh; a鈥 Mh貌igh: Moy; feachd riaghaltais: government (fighting) force; gobha: blacksmith; ceathrar shearbhantan: four servants; sgapte: scattered; ag 猫igheachd: shouting; Hanoibh猫irianaich: Hanoverians; theich iad: they fled; Anna NicAoidh: Ann Mackay; freiceadan: guard; b脿illidh: baillie; treun is smiorail: strong and spirited.

Abairtean na seachdaine

Abairtean na seachdaine: bhiodh na fir a鈥 s霉ileachadh gum biodh pr矛omhachas aca ann am m貌ran ghnothaichean: the men expected that they would be pre-eminent in many matters; cha ghabhadh am mn脿than ris a sin: their wives wouldn鈥檛 accept that; tha an d脿rna t猫 ainmeil fhathast ach chan eil an t鈥 eile: the first one is still well-known but the other is not; cha robh i fh猫in is an duine aice a鈥 tarraing air an aon r脿mh a thaobh poileataics: she and her husband did not see eye-to-eye on politics; a鈥 sabaid as leth an R矛gh: fighting for the King; bha a bhean a鈥 cur f脿ilte air Te脿rlach 脪g: his wife was welcoming Bonnie Prince Charlie; nuair a bha na saighdearan a鈥 tighinn dl霉th: when the soldiers were getting close; mar gu robh e aig ceann feachd mh貌ir: as if he were at the head of a large (fighting) force; airson dithis shaighdearan a bh鈥 air a bhith ann an arm a鈥 Phrionnsa: for two soldiers who had been in the Prince鈥檚 army; rinneadh plana airson fear dhiubh a shaoradh: a plan was made to free one of them; dh鈥櫭瞨daich e do na saighdearan aige Anna a thoirt thuige: he ordered his soldiers to bring Ann to him; bha uiread de Gh脿idhlig ann 鈥檚 nach robh feum air a bhith aice a鈥 Bheurla ionnsachadh: there was so much Gaelic there that she had not needed to learn English; thugadh deoch l脿idir dhi ach cha do dh鈥檕braich sin: she was given strong drink but that didn鈥檛 work; chum iad air a cois i airson tr矛 l脿 sreath ch猫ile: they kept her on her feet for three days in a row; dh鈥檌arr am Pr貌bhost air a leigeil ma sgaoil: the Provost asked him to free her; cha robh e gun chall don bhana-ghaisgich: it was not without loss for the heroine; rinn saighdearan dochann air a鈥 ghille aice: soldiers beat up her son.

Puing-ghr脿mair na seachdaine

Puing-ghr脿mair na seachdaine: Bha aca ri obair mh貌r a dh猫anamh: they had to do a lot of work (lit. big work). Does the presence of 鈥渞i鈥 in this phrase confuse you? When you see a prepositional pronoun incorporating 鈥渁ig鈥 (eg aca), or aig followed by a noun or personal name, then followed by 鈥渞i鈥, it means that somebody 鈥渉ad to鈥 do something 鈥 it is a Gaelic figure of speech and widely used. Keep an eye (or ear) open for it. Here are some examples so you can see how it works: Bha aig Iain ri dhol dhachaigh (John had to go home); tha agam ris an obair a dh猫anamh an-dr脿sta fh猫in (I have to to the work right now); bha aige ris an t-airgead air fad a ph脿igheadh (he had to pay all the money); bha aca ris am b脿ta a thoirt gu t矛r (they had to bring the boat to land); mura bi i tioram, bidh agad ri tilleadh dhachaigh (if it is not dry, you will have to go home).

Gn脿ths-cainnt na seachdaine

Gn脿ths-cainnt na seachdaine: a-muigh agus fo chabair: outside and inside. Fo chabair literally means 鈥渦nder rafters鈥 ie indoors.


Litir do Luchd-ionnsachaidh air LearnGaelic

Tha Litir do Luchd-ionnsachaidh air LearnGaelic (le PDFs)

All letters

Tha na litrichean uile an seo / The letters are available here

Podcast: Litir do Luchd-ionnsachaidh

Letter To Gaelic Learners

Podcast