Main content
Sorry, this episode is not currently available

A letter for Gaelic learners with Roddy MacLean.

Clip

Litir 135: R矛oghachd Aonaichte

Bliadhna Mhath 脵r dhuibh! Do fheadhainn agaibh, bidh mi rudeigin fadalach ann a bhith ag r脿dh sin, ach cuimhnichibh gur e an d脿rna l脿 deug dhen Fhaoilleach l脿 na seann Bhliadhn鈥 脵ire, agus gu bheil feadhainn fhathast a鈥 comharrachadh na h-oidhche roimhe sin mar Oidhche Challainn.

Co-dhi霉, chuir mi ceist oirbh an t-seachdain sa chaidh mu dheidhinn nan litreachan 鈥淩A鈥 anns an t-seantans 鈥 鈥渁s d猫idh [1707] bha p脿irt chudromach aig Alba ann am P脿rlamaid na RA ann am Westminster.鈥 Tha e a鈥 seasamh airson 鈥淩矛oghachd Aonaichte鈥.

Aig an 脿m seo dhen bhliadhna, air an t-siathamh l脿 dhen Fhaoilleach, o chionn da cheud is fichead bliadhna, bha batail ann anns an robh saighdearan Gaidhealach an s脿s, nuair a dh矛on iad eilean. Air s脿illeamh an cuid gaisgeachd, chaidh an t-eilean, agus na h-eileanan eile timcheall air, a sh脿bhaladh fo chr霉n Bhreatainn. B鈥 e an t-eilean 鈥 Jersey, agus na h-eileanan gu l猫ir an fheadhainn ris a chanas sinn Eileanan Chaolas Shasainn.

Canaidh na Frangaich riutha 鈥淟es 卯les Anglo-normandes鈥 agus bha iad fh猫in gan iarraidh airson 霉ine mh貌ir. Is beag an t-iongnadh, leis cho faisg 鈥檚 a tha iad air costa na Frainge. Ann an seachd deug, ochdad 鈥檚 a h-aon (1781), dh鈥檉heuch iad rin gabhail thairis. Bha r猫iseamaid Gh脿idhealach, na 78th Highlanders mar a chanadh iad riutha, ann an St Helier, agus rinn iad fh猫in is saighdearan eile an gnothach air an fheachd Fhrangaich.

Fhad 鈥檚 as fiosrach leam, b鈥 e sin a鈥 chiad turas a bha na 78th an s脿s ann an cogadh, oir bha an r猫iseamaid gl猫 貌g aig an 脿m sin. Bha i air a cur ri cheile d矛reach tr矛 bliadhna roimhe le Coinneach MacCoinnich, siathamh Iarla Sh矛ophort, agus bha a鈥 chuid mh貌r aca 脿s na h-oighreachdan aige anns an iar-thuath, le feadhainn 脿 oighreachdan eile a bha le buill eile de Chloinn 鈥檌c Coinnich. A bharrachd air Cloinn 鈥檌c Coinnich fh猫in, bhuineadh m貌ran de bhuill na r猫iseamaid, anns an robh m矛le is ceud duine, do Chloinn 鈥檌c Rath.

Uill, chaidh gnothaichean gl猫 mhath anns a鈥 chiad dol a-mach. Bha na saighdearan dhen bheachd gu robh aonta ann nach biodh aca ri dhol a-null thairis a dh鈥櫭爄te sam bith. Ach chaidh an cur gu L矛te, faisg air D霉n Eideann, agus chaidh iarraidh orra d猫anamh deiseil airson dhol do na h-Innsean! Uill, chuir sin an ce貌l air feadh na f矛dhle.

Dhi霉lt na saighdearan dhol air b貌rd agus thug iad an casan leotha, na p矛oban aca gan seinn, a-mach 脿 L矛te. As d猫idh greis, bha c貌mhraidhean ann eadar iad fh猫in is an ceannardan is dh鈥檃ontaich iad tilleadh gu cala L矛te anns an dearbh dh貌igh san do dh鈥檉halbh iad, a鈥 me脿rrsadh s矛os an rathad lem p矛obairean air thoiseach orra. An 脿ite dhol a dh鈥檌onnsaigh nan Innsean, 鈥檚 ann a dh鈥檉halbh iad a Chaolas Shasainn, airson Jersey a dh矛on an aghaidh nam Frangach.

Is chun an l脿 an-diugh, thathar a鈥 comharrachadh sin air balla ann an St Helier 鈥 seann bhalla a bhuineadh do dh鈥檕spadal aig an 脿m sin, far an robh saighdearan an 78th a鈥 fuireach fhad 鈥檚 a bha iad ann an Jersey. Agus an robh an riaghaltas riaraichte leotha? Bha 鈥 cho riaraichte 鈥檚 gun do chuir iad, mar dhuais, tr矛 miosan as d猫idh sin, gu muir a-rithist iad 鈥 chun nan Innsean. Bha iad aig muir fad mh矛osan, agus chaochail da cheud gu leth duine aca air b貌rd. Abair duais airson an cuid gaisgeachd.

Faclan na seachdaine

Faclan na seachdaine: Oidhche Challainn: Hogmanay (or night before old style New Year); an R矛oghachd Aonaichte: the United Kingdom; Eileanan Chaolas Shasainn: The Channel Isles; Coinneach MacCoinnich, siathamh Iarla Sh矛ophort: Kenneth Mackenzie, the sixth Earl of Seaforth; na h-Innsean/Innseachan: India (the Indies); Cala L矛te: Leith Harbour.

Abairtean na seachdaine

Abairtean na seachdaine: bidh mi rudeigin fadalach ann a bhith ag r脿dh sin: I鈥檓 a bit slow in saying that; an d脿rna l脿 deug dhen Fhaoilleach: 12 January; airson cha mh貌r ceud bliadhna as d猫idh sin: for almost 100 years after that; chaidh an t-eilean a sh脿bhaladh fo chr霉n Bhreatainn: the island was saved under (for) the British crown; bha iad fh猫in gan iarraidh airson 霉ine mh貌ir: they themselves wanted them for a long time; leis cho faisg 鈥檚 a tha iad air costa na Frainge: as they are so close to the coast of France; rinn iad an gnothach air an fheachd Fhrangaich: they defeated the French force; bha i air a cur ri ch猫ile d矛reach tr矛 bliadhna roimhe: it was set up only three years before; le feadhainn 脿 oighreachdan eile a bha le buill eile de Chloinn 鈥檌c Coinnich: with some from other estates that belonged to other members of the Clan Mackenzie; bhuineadh m貌ran do Chloinn 鈥檌c Rath: many belonged to the MacRae clan; nach biodh aca ri dhol a-null thairis: that they wouldn鈥檛 have to go overseas; a鈥 me脿rrsadh s矛os an rathad lem p矛obairean air thoiseach orra: marching down the road with their pipers in front of them; an robh an riaghaltas riaraichte leotha?: was the government satisfied with them?; abair duais airson an cuid gaisgeachd: what a reward for their bravery.

Puing-ghr脿mair na seachdaine

Puing-ghr脿mair na seachdaine: chuir sin an ce貌l air feadh na f矛dhle: that put the cat among the pigeons/sent everything haywire. This is a commonly used, and very colourful, Gaelic expression which literally means 鈥渢hat put the music throughout the fiddle鈥. You might commonly hear it as 鈥渃haidh an ce貌l air feadh na f矛dhle鈥. I have heard differing explanations as to its origin, including the smashing of a fiddle over a knee but, as well as being a good idiom, it also reminds us of a couple of grammatical points (as all good old proverbs do). The first is that air feadh is a compound preposition and places the following noun in the genitive case. The second is that the Gaelic for fiddle, fidheall, is a feminine word and carries the diagnostic genitive singular article 鈥渘a鈥. Note that the short 鈥渋鈥 in fidheall lengthens to 鈥溍 in the genitive f矛dhle, as it does in the plural nominative f矛dhlean. Given all the above, you should be able to work out how to say 鈥渙n the fiddle鈥 (talking musically!). It is 鈥渁ir an fhidhill鈥, not 鈥渁ir an fhidheall鈥. Feminine nouns traditionally slenderise in the dative singular, following a simple preposition like 鈥渁ir鈥. Again, a proverb bears this inflexion out: cha bhi teud r猫idh san fhidhill (there won鈥檛 be a tuned string in the fiddle).

Gn脿ths-cainnt na seachdaine

Gn脿ths-cainnt na seachdaine: air s脿illeamh an cuid gaisgeachd: because of their bravery.

Litir do Luchd-ionnsachaidh air LearnGaelic

Tha Litir do Luchd-ionnsachaidh air LearnGaelic (le PDFs)

All letters

Tha na litrichean uile an seo / The letters are available here

Podcast: Litir do Luchd-ionnsachaidh

Letter To Gaelic Learners

Podcast