Main content
Sorry, this episode is not currently available

A letter for Gaelic learners with Roddy MacLean.

Clip

Litir 117: Dearc-choille

Aig toiseach an t-samhraidh, chuir mi seachad d脿 l脿 cuide ri clann 脿s aonadan G脿idhlig ann am bun-sgoiltean ann an Siorrachd Rois. Bha sinn a鈥 comharrachadh Te脿rmann N脿dair N脿iseanta Beinn Eighe, a tha leth-cheud bliadhna a dh鈥檃ois, agus chaidh sinn don choille is don mhonadh, a鈥 coimhead air lusan n脿darrach.

Th脿inig aon rud a-steach orm thairis air a h-uile n矛 eile air na l脿ithean sin. Thug sinn s霉il air an dearc-choille, lus a bhios a鈥 f脿s ann an coilltean-giuthais is monaidhean na Gaidhealtachd. Bidh sibh e貌lach air ann am Beurla mar blaeberry. Aig an 脿m seo dhen bhliadhna, d猫 tha nas tlachdmhoire na bhith a鈥 falbh a-mach don choille neo don mhonadh, is a鈥 tional is ag ithe dearcan-coille?

Uill, air an d脿 l脿 sin, fhuair mi a-mach nach robh ach 鈥檚 d貌cha tri霉ir, a-mach 脿 c貌rr is seachdad duine cloinne, air dearc-choille a chur nam be貌il a-riamh. Bha iad e貌lach air an re貌iteig as 霉ire, a th鈥 air a d猫anamh ann am factaraidh aig deas, is air gach pacaid phlastaig l脿n rudan fuadain a thathar a鈥 sanasachd air an telebhisean. Ach air rudan a bhuineadh don d霉thaich aca fh猫in, a gheibheadh iad saor an asgaidh air s脿illeabh toradh n脿dair, bha iad aineolach. Chan iad fh猫in as coireach ach am p脿rantan is a鈥 choimhearsnachd a tha a鈥 leigeil le clann an l脿 an-diugh a bhith air an togail len cuid s霉ilean d霉inte do bh貌idhchead n脿dair agus do bh貌idhchead dualchas na Gaidhealtachd.

Anns an t-seann aimsir, bhiodh ar sinnsearan a鈥 crochadh gu m貌r air toradh n脿dair, agus chuireadh iad m貌ran de na lusan n脿darrach gu feum. Bha mi a鈥 leughadh an l脿 eile p矛os dhen leabhar a sgr矛obh T貌mas Pennant 鈥 a Tour in Scotland 鈥 a chaidh fhoillseachadh ann an seachd ceud deug, seachdad 鈥檚 a h-aon (1771).

Nuair a bha e anns an taigh mh貌r ann an D霉n D貌mhnaill ann an Ros an Iar, sgr矛obh e gun do ghabh e, aig aon diathad, dearcan oighreig airson a mh矛lsein. Bha na dearcan air an cruinneachadh anns na beanntan timcheall an 脿ite, agus chanainn gur e obair mh貌r a bh鈥 ann. Chan eil an oighreag idir cho l矛onmhor ris an dearc-choille agus chan eil uiread dhearcan a鈥 f脿s oirre. 鈥橲 e an t-ainm a th鈥 air an lus ann am Beurla 鈥 cloudberry 鈥 agus tha e c脿irdeach don smeur agus don t-subh-craoibhe.

D矛reach as d猫idh dha D霉n D貌mhnall fh脿gail, th脿inig Pennant seachad air an dearbh 脿ite far an robh mise a鈥 tr猫orachadh na cloinne c貌rr is d脿 cheud bliadhna as a dh猫idh. Ach cha b鈥 ann a鈥 coiseachd a bha e. Thug e b脿ta 脿 ceann an ear Loch Maruibhe, airson a dhol don cheann an iar. Lean e fh猫in is an fheadhainn a bha ag iomradh a鈥 bh脿ta cladach an taobh tuath, agus chunnaic iad fear air a鈥 chladach ag 猫igheachd orra ann an G脿idhlig, c脿nan nach do thuig Pennant.

鈥淒猫 tha e ag iarraidh?鈥 dh鈥檉haighnich Pennant.

鈥淎ir b貌rd,鈥 mh矛nich fear dhen chriubha.

鈥淚nnis dha gu bheil am b脿ta l脿n is nach eil r霉m ann dha,鈥 thuirt Pennant.

Rinneadh sin, ach lean an duine an cladach garbh airson d脿 mh矛le eile, is e ag 猫igheachd is a鈥 guidheachdainn air muinntir a鈥 bh脿ta.

As d猫idh greis, dh鈥檃idich fear dhen chriubha rudeigin a thug air Pennant an 貌rdachadh gu t矛r sa bhad. B鈥 e sin gur e am fear air a鈥 chladach an duine leis an robh am b脿ta! Duine 貌g l脿n G脿idhlig, agus mion-e貌lach air a dh霉thaich-san. Aineolach mu choimpiutaran is telebhisean ceart gu le貌r, ach chan eil teagamh nach robh e fh猫in air a bhith gu math e貌lach air blas na dearc-coille na bheul air l脿 samhraidh.

Faclan na seachdaine

Faclan na seachdaine: T猫armann N脿dair N脿iseanta Beinn Eighe: Beinn Eighe National Nature Reserve; dearc-choille: blaeberry; coilltean-giuthais: pinewoods; re貌iteag: ice-cream, ice lolly; aineolach: ignorant; D霉n D貌mhnaill: Dundonald; oighreag: cloudberry; l矛onmhor: plentiful; smeur: bramble; subh-craoibhe: raspberry; a鈥 tre貌rachadh: leading, guiding; ag iomramh: rowing; Loch Maruibhe: Loch Maree; a鈥 guidheachdainn: swearing.

Abairtean na seachdaine

Abairtean na seachdaine: chuir mi seachad d脿 l脿 cuide ri clann 脿s aonadan G脿idhlig ann an Siorrachd Rois: I spent two days with children from Gaelic units in Ross-shire; th脿inig aon rud a-steach orm thairis air a h-uile n矛 eile: one thing in particular came to my notice; a鈥 tional is ag ithe dearcan-coille: collecting and eating blaeberries; tri霉ir a-mach 脿 c貌rr is seachdad duine cloinne: three out of more than 70 children; ann am factaraidh aig deas: in a factory in the south; gach pacaid phlastaig l脿n rudan fuadain a thathar a鈥 sanasachd air an telebhisean: full of artificial things which are advertised on the television; rudan a bhuineadh don d霉thaich aca fh猫in: things which belonged to their own country; a gheibheadh iad saor an asgaidh air s脿illeabh toradh n脿dair: which they would get free thanks to the bounty of nature; chan iad fh猫in as coireach: they themselves are not to blame; len cuid s霉ilean d霉inte do bh貌idhchead n脿dair: with their eyes shut to the beauty of nature; chan eil uiread dhearcan a鈥 f脿s air: it does not carry the same quantity of berries; a thug air X an 貌rdachadh gu t矛r sa bhad: that forced X to order them to shore at once; mion-e貌lach air a dh霉thaich-san: intimately familiar with his country; chan eil teagamh nach robh e fh猫in air a bhith gu math e貌lach air blas an dearc-choille: there is no doubt that he would have known the taste of the blaeberry.

Puing ghr脿mair na seachdaine

Puing ghr脿mair na seachdaine: B鈥 e sin gur e am fear air a鈥 chladach an duine leis an robh am b脿ta: that was that the man on the shore was the owner of the boat. Are you comfortable with the use of 鈥渓e鈥 to express ownership? It is different from 鈥渁ig鈥 which expresses current possession but not necessarily ownership. For example, we might say, with reference to the Litir above: bha am b脿ta aig Pennant is a chompanaich, ach cha b鈥 ann leothasan a bha i; 鈥檚 ann leis an fhear a bha a鈥 ruith air a鈥 chladach a bha i (Pennant and his companions had the boat, but they did not own it; it was owned by the man who was running on the shore). If you want to ask if something belongs to somebody, you might simply say, 鈥渁n ann leatsa a tha sin?鈥 eg Duine 1: Seall air an leine a th鈥 ort (look at the shirt you鈥檝e got on) Duine 2: D猫 mu a deidhinn? (what about it?) Duine 1: An ann leatsa a tha i? (is it yours?) Duine 2: Chan ann, 鈥檚 ann le mo bhr脿thair a tha i, ach fhuair mi air iasad i (no, it鈥檚 my brother鈥檚, but I got it on loan).

Gn脿ths-cainnt na seachdaine

bhiodh ar sinnsearan a鈥 crochadh gu m貌r air toradh n脿dair:our ancestors would depend greatly on the bounty of nature. A鈥 crochadh air: depending on.

Litir do Luchd-ionnsachaidh air LearnGaelic

Tha Litir do Luchd-ionnsachaidh air LearnGaelic (le PDFs)

All letters

Tha na litrichean uile an seo / The letters are available here

Podcast: Litir do Luchd-ionnsachaidh

Letter To Gaelic Learners

Podcast