Main content
Sorry, this episode is not currently available

A letter for Gaelic learners with Roddy MacLean.

Clip

Litir 111: Ruigidh each mall muileann

Tha mo smuaintean air eich an t-seachdain-sa. 鈥橲 d貌cha gur e as coireach airson sin gu robh mi nam bhritheamh aig m貌d ionadail o chionn ghoirid, agus bha agam ri c貌mhradh ri clann ann an G脿idhlig. Bha a鈥 chuid a bu mhotha aca 脿 baile m貌r, agus bha t猫 a bha seo, nach robh ach seachd bliadhna a dh鈥檃ois, a鈥 fuireach ann am flat.

鈥淎 bheil peat agad?鈥 dh鈥檉haighnich mi.

鈥淭ha,鈥 ars鈥 ise, 鈥渃at. Ach tha mi ag iarraidh each.鈥

鈥淐arson each?鈥 dh鈥檉haighnich mi dhith.

鈥淏idh mi a鈥 marcachd,鈥 thuirt i.

鈥淎gus, nuair a gheibh thu each,鈥 dh鈥檉haighnich mi, 鈥渁n cum thu anns a flat e?鈥

Uill, bha i a鈥 feuchainn ri bhith modhail, agus duais a bhuannachadh, ach bha e follaiseach gu robh i dhen bheachd gu robh mi nam amadan airson a leithid de cheist a chur oirre. 鈥淐ha chum mi anns a flat e,鈥 thuirt i, 鈥渁ch aig a Riding Centre.鈥 Choimhead i suas a dh鈥檌onnsaigh nan speuran agus dh鈥檃tharraich mi an cuspair gu sgiobalta.

Chan eil eich mar ph脿irt de bheatha nam bailtean m貌ra mar a b鈥 脿bhaist, agus chan eil Gaidheil an l脿 an-diugh a鈥 cumail eich mar a chum iad uaireigin. Nuair a ch矛 sibh an uiread de sheanfhaclan le eich annta, tha e follaiseach gu robh iad gu math cudthromach gu h-eachdraidheil ann an d貌igh-beatha nan Gaidheal.

Tha mi cinnteach gum bi sibh e貌lach air an fhear seo: Ruigidh each mall muileann. Cluinnear gu math tric e, ach tha amharas agam nach eil a h-uile duine e貌lach air an t-seanfhacal gu l猫ir, oir tha sin d矛reach mar ph脿irt dheth. Seo e gu sl脿n: Ruigidh each mall muileann, ach feumaidh fear fuireach a bhriseas a chas. Deagh chomhairle, chanainn, agus bidh mi uaireannan a鈥 me貌mhrachadh air nuair a tha mi a鈥 sgitheadh!

Aig deireadh na bliadhn鈥 an-uiridh (Litir 80, 08.12.00), dh鈥檌nnis mi dhuibh mu dheidhinn Dail an Eich, ainm-脿ite an seo ann an Inbhir Nis. Chan e sin a-mh脿in e do a leithid, ge-t脿. Tha d脿 脿ite eile anns a鈥 bhaile a tha ainmichte airson eich, ged nach eil am facal each a鈥 nochdadh annta. Ma tha sibh air a bhith ann an Gaidhealtachd na h-Eireann, bidh sibh e貌lach air an fhacal capall - airson each. Uill, tha e againn an seo cuideachd, a鈥 ciallachadh each boireann neo each-obrach. Agus tha e ann an Inbhir Nis ann an ce脿rnaidh dhen bhaile ris an canar Capall-Innis neo, ann am Beurla, Capel Inch.

Bidh feadhainn agaibh ag aithneachadh a鈥 ch脿irdeis eadar capall agus caballo ann an Sp脿inntis, neo le cheval agus cavalier ann am Frangais. Agus, ann am Beurla, le capercaillie, an t-eun m貌r a聽tha a鈥 fuireach anns na coilltean-giuthais. Th脿inig capercaillie 脿s capall-coille, leis gu bheil an t-eun a鈥 d猫anamh fuaim mar each.

鈥橲 e am facal eile airson each 鈥 marc, a th鈥 againn fhathast ann am marcachd, marcaiche is marc-shluagh. Tha ce脿rnaidh ann an Inbhir Nis, faisg air Capall-Innis, air a bheil Marc Innis, neo Merkinch ann am Beurla an l脿 an-diugh. Bha an d脿 脿ite nan 矛nnsean l脿imh ri Abhainn Nis, neo nan eileanan anns an abhainn o shean, agus feumaidh gu robh eich air an cumail annta.

Nise, ceist phearsanta dhuibh. A bheil sibh ag obair ro chruaidh? A bheil cus uallaich oirbh fh猫in, is a bheil feadhainn eile anns an 脿ite-obrach agaibh rudeigin leisg, a鈥 f脿gail cus agaibh fh猫in ri dh猫anamh? Uill, ma tha, 鈥檚 d貌cha gu bheil sibh d矛reach ro 猫asgaidh. Mar a chanas an seanfhacal 鈥 Is ann air each 猫asgaidh a leigear an t-uallach. Gabhaibh air ur socair. Ruigidh an t-each as maille am muileann aig a鈥 cheann thall.

Faclan na seachdaine

Faclan na seachdaine: eich: horses; britheamh: judge; flat: flat (it can also mean 鈥渟aucer鈥 but the context should make it obvious what is meant!); peat: pet; a鈥 marcachd: horse-riding; follaiseach: obvious; amadan: fool; d貌igh-beatha: way of life; capall: mare, work horse; coilltean-giuthais: pine forests; marcaiche: horse rider; marc-shluagh: cavalry; pearsanta: personal; 猫asgaidh: willing, enthusiastic.

Abairtean na seachdaine

Abairtean na seachdaine: 鈥檚 d貌cha gur e as coireach airson sin: perhaps the reason for that is; bha i a鈥 feuchainn ri bhith modhail, agus duais a bhuannachadh: she was trying to be polite, in order to win a prize; choimhead i suas a dh鈥檌onnsaigh nan speuran: she looked up towards the heavens; tha sin d矛reach mar ph脿irt dheth: that is just part of it (see the note on 鈥渄e鈥 below); aig deireadh na bliadhn鈥 an-uiridh: at the end of last year; chan e sin a-mh脿in e do a leithid, ge-t脿: that is not the only instance of the like, however; bha an d脿 脿ite nan innsean l脿矛mh ri Abhainn Nis neo nan eileanan anns an abhainn: the two places were meadows next to the River Ness, or islands in the river (innis can mean either); gabhaibh air ur socair: take it easy; ruigidh an t-each as maille am muileann aig a鈥 cheann thall: (even) the slowest horse will eventually reach the mill.

Puing ghr脿mair na seachdaine

Puing ghr脿mair na seachdaine: ann an ce脿rnaidh dhen bhaile ris an canar X: in a part of the town called X. Are you familiar with the usage of the preposition 鈥渄e鈥, meaning 鈥渙f鈥 or 鈥渙ff鈥 (and not to be confused with 鈥渄猫鈥, meaning 鈥渨hat鈥). Combined with the singular article, an, it emerges as den or, as lenition is increasingly common in modern Gaelic, dhen. When used as 鈥渙ff鈥, it is straightforward (eg th脿inig am mullach dhen taigh: the roof came off the house) and it often appears in conjugated form, eg cuir dhiot do gheansaidh (take off your jumper), leig i dhith a dreuchd (she resigned her job). When it means 鈥渙f鈥, there are a couple of traps to beware of. Firstly, in some dialects, it has become confused with the preposition 鈥渄o鈥, meaning 鈥渢o鈥, such that, rather than dh鈥檉haighnich e ceist dhiom (he asked a question of me), one might hear dh鈥檉haighnich e ceist dhomh. Both are acceptable. The second point is that it must not be confused with the French 鈥渄e鈥, meaning 鈥渙f鈥, which can be used for possession. In Gaelic you must use the genitive case for possession. De is used particularly in a partitive context, that is referring to a part or fraction of something eg b鈥 esan fear de na saighdearan sin (he was one of those soldiers); b鈥 ise t猫 dhen fheadhainn a bu ghlice (she was one of the wisest ones).

Seanfhaclan na seachdaine

Seanfhaclan na seachdaine: Ruigidh each mall muileann, ach feumaidh fear fuireach a bhriseas a chas: a slow horse will reach the mill, but the one that breaks his leg must stay where he is. Is ann air each 猫asgaidh a leigear an t-uallach: it is on the willing horse that the burden is laid.

Litir do Luchd-ionnsachaidh air LearnGaelic

Tha Litir do Luchd-ionnsachaidh air LearnGaelic (le PDFs)

All letters

Tha na litrichean uile an seo / The letters are available here

Podcast: Litir do Luchd-ionnsachaidh

Letter To Gaelic Learners

Podcast