24/08/2001
A letter for Gaelic learners with Roddy MacLean.
Clip
-
Litir do Luchd-ionnsachaidh 112
Duration: 05:11
Litir 112: Uil鈥-矛oc
Tha e iongantach cho sean 鈥檚 a tha cuid de na h-ainmean a th鈥 againn ann an G脿idhlig airson lusan. Rinn an sgr矛obhadair R貌manach, Pliny, am fear nas sine, a bha be貌 anns a鈥 chiad linn as d猫idh Chr矛osda, rannsachadh air m貌ran rudan co-cheangailte ri n脿dar. Agus sgr矛obh e mu dheidhinn lus, a tha a鈥 f脿s gu h-脿rd ann an craobhan, dha robh na draoidhean Ceilteach a鈥 toirt urram thar ch脿ich.
鈥 鈥淥mnia sanantem鈥 appellantes suo vocabulo鈥, sgr矛obh e, a鈥 ciallachadh, 鈥渘an c脿nan fh猫in canaidh iad 鈥榰il鈥-矛oc鈥 ris.鈥 Tha sin a鈥 ciallachadh an lus a tha a鈥 sl脿nachadh a h-uile n矛. Agus 鈥檚 e sin an t-ainm a th鈥 air ann an G脿idhlig fhathast an-diugh, faisg air d脿 mh矛le bliadhna bho chuir Pliny a shreath leabhraichean air n脿dar ri ch猫ile 鈥 uil鈥-矛oc. Tha teans ann gum bi sibh nas e貌laiche air fo ainm Beurla 鈥 mistletoe.
Seo na sgr矛obh Pliny mu dheidhinn. Bidh na h-矛obairtean agus a鈥 chuirm deiseil fon chraoibh agus bidh iad a鈥 toirt leotha d脿 tharbh geal鈥; bidh draoidh, ann an aodach geal, a鈥 d矛readh na craoibhe agus a鈥 gearradh an uil鈥-矛oc dheth le sgian 貌ir; bidh e air a ghlacadh ann an siota gheal. An uairsin bidh iad ag 矛obradh nan tarbh.
Thuirt Pliny gu robh na seann Cheiltich dhen bheachd gun leanadh deagh fhortan air a sin leis cho naomh 鈥檚 a bha an t-uil鈥-矛oc. Chanadh iad, nan 貌ladh boireannach, aig nach robh leanabh, deoch dheth, gum f脿sadh i torrach. Agus bhiodh e ag obair mar leigheas an aghaidh a h-uile puinnsein. Bha na draoidhean gu math d猫idheil air, agus 鈥檚 e ainm eile G脿idhlig air a shon 鈥 draoidh-lus.
Tha treas ainm air cuideachd 鈥 s霉gh-dharaich. Tha 鈥渟霉gh鈥 a鈥 ciallachadh snodhach, neo an lionn a tha am broinn craoibhe, anns a bheil am biadh. Agus bidh sibh e貌lach air a鈥 chraoibh-dharaich, tha mi cinnteach. Do na draoidhean, 鈥檚 e craobh naomh a bh鈥 innte, gu h-脿raidh nan robh uil鈥-矛oc a鈥 f脿s oirre. Tha an t-ainm s霉gh-dharaich a鈥 d猫anamh ciall, ma-th脿, leis gum bi an t-uil鈥-矛oc a鈥 toirt s霉gh 脿s a鈥 chraoibh air a bheil e a鈥 f脿s, airson a chumail fh猫in be貌. 鈥橲 e faoighiche a th鈥 ann, neo co-dhi霉 leth-fhaoighiche, air sg脿th 鈥檚 gum bi e a鈥 d猫anamh beagan b矛dh dha fh猫in leis a鈥 chlorofail a th鈥 anns na duilleagan.
Chan eil an t-uil鈥-矛oc cho cumanta ann an Alba 鈥檚 a tha e ann an Sasainn ach, far an robh e a鈥 f脿s, rinn daoine feum dheth. Sgr矛obh T貌mas Pennant ann an seachd ceud deug, seachdad 鈥檚 a dh脿 (1772) gu robh daoine ga chleachdadh airson leigheas a dh猫anamh air fiabhrasan is tinneasan eile. Anns an naoidheamh linn deug, bhathar ga chleachdadh fhathast ann am Moireibh, faisg air Eilginn, far an robh e a鈥 f脿s.
Agus aig deireadh an naoidheamh linn deug, dh鈥檌nnis an Dtr. Donnchadh MacGriogair don Chomann Mheidiceach Chailleannach mu bhoireannach a bha a鈥 fuireach ann an Inbhir Nis nuair a bha e 貌g. Dh猫anadh i t矛 leis an uil鈥-矛oc, agus i a鈥 d猫anamh dheth gu robh i math dhi, leis gu robh i a鈥 fuiling le frith-bhualadh cridhe. Ach bhiodh a caraidean a鈥 tarraing aiste, gu h-脿raidh leis gu robhar a鈥 d猫anamh ceangal eile eadar an lus agus gnothaichean a鈥 chridhe. Tuigidh sibh gu bheil mi a鈥 ciallachadh a鈥 cheangail a th鈥 ann eadar mistletoe agus p貌gan aig 脿m na bliadhn鈥-霉ire!
鈥橲 iomadh rud a chaidh a shl脿nachadh le p貌g agus, fi霉 鈥檚 nuair a tha 矛ocshlaint ann airson a h-uile rud ann am b霉th a鈥 cheimigeir, seach gu h-脿rd ann an craobhan, 鈥檚 d貌cha gu bheil an t-ainm uil鈥-矛oc fhathast gu math freagarrach airson an luis 脿raidh seo.
Faclan na seachdaine
Abairtean na seachdaine
Puing ghr脿mair na seachdaine
Gn脿ths-cainnt na seachdaine
Litir do Luchd-ionnsachaidh air LearnGaelic
Tha Litir do Luchd-ionnsachaidh air LearnGaelic (le PDFs)
All letters
Tha na litrichean uile an seo / The letters are available here
Podcast: Litir do Luchd-ionnsachaidh
Letter To Gaelic Learners
Podcast
-
Litir do Luchd-ionnsachaidh
Litrichean Gaidhlig do luchd-ionnsachaidh. Gaelic letters for students of the language.