Main content
Sorry, this episode is not currently available

A letter for Gaelic learners with Roddy MacLean.

Clip

Litir 93: A' cunntadh sa Gh脿idhlig

Saoil de cho fada 鈥檚 a mhaireas an siostam-cunntaidh ann an G脿idhlig a tha fhathast st猫idhichte air ficheadan, seach deichean? Cha do r脿inig e deireadh an rathaid fhathast ach chanainn gum bi sinn deiseil airson faighinn cuidhteas e taobh a-staigh trichead bliadhna, neo deich bliadhna fichead.

Dhomh fh矛n, tha rudeigin snog mu dheidhinn a bhith a鈥 cunntadh ann am ficheadan. Tha e nas n脿darraiche dhomh ann an G脿idhlig, ged a tha e n脿darrach dhomh cunntadh ann an deichean ann am Beurla. Uaireannan, tha an seann siostam a cheart cho sgiobalta ris an t-siostam deicheach. Smaoinichibh tiotan air an 脿ireamh 鈥渙ne hundred and seventy five鈥, mar a chanadh iad ann am Beurla. Anns an t-siostam 霉r ann an G脿idhlig, chanamaid 鈥渃eud, seachdad 鈥檚 a c貌ig鈥; anns an t-seann siostam, chanamaid 鈥渙chd fichead 鈥榮 a c貌ig-deug鈥.

Cha mh貌r nach eil a h-uile c脿nan anns an Roinn E貌rpa air gluasad air falbh bho fhicheadan, is a dh鈥檌onnsaigh deichean. Agus chan fhada gus an lean a鈥 Gh脿idhlig orra. 鈥橲 e siostam nan deichean a thathar a鈥 teagasg anns na sgoiltean G脿idhlig.

Chanadh na Frangaich, 鈥檚 d貌cha, gu bheil iad fh猫in air beagan de dhualchas nam ficheadan a ghl猫idheadh, leis gur e 鈥渜uatre-vingts鈥 a th鈥 aca air ceithir fichead, neo ochdad. Gu 矛re, tha sin f矛or, agus chan eil facal aca airson naodhad, neo ceithir fichead 鈥檚 a deich, ach 鈥渜uatre-vingt-dix鈥. Agus chan eil facal 脿raidh aca airson seachdad nas motha. Canaidh iad 鈥渟oixante-dix鈥.

Ach chan eil sin co-ionann air feadh nan d霉thchannan a bhruidhneas Frangais. Anns a鈥 Bheilg agus an Eilbheis, mar eisimpleir, canaidh iad 鈥渟eptante鈥 airson seachdad, 鈥渉uitante鈥 airson ochdad agus 鈥渘onante鈥 airson naodhad.

Tha e annasach an 霉ine a thugadh ann a bhith a鈥 st猫idheachadh siostam nan deichean ann an tomhas is airgead ann an diofar r矛oghachan. Ann an seachd ceud deug, ceithir fichead 鈥檚 a deich, neo seachd ceud deug is naodhad (1790), mhol T貌mas Jefferson siostam-tomhais 霉r do na St脿itean Aonaichte, st猫idhichte air deichean. D脿 bhliadhna as d猫idh sin, rinn na h-Aimeireaganaich a鈥 chiad airgead air an t-saoghal a bha gu tur deicheach. Ach, a dh鈥檃indeoin sin, c貌rr is d脿 cheud bliadhna as d猫idh don doilear nochdadh, tha m貌ran rudan fhathast ann am Aimeireaga nach eil st猫idhichte air deichean.

Ann am Breatainn, bhathar a鈥 comharrachadh, air a鈥 mh矛os 鈥檚 a chaidh, mar a bha deich bliadhna fichead, neo trichead bliadhna, air a dhol seachad bho dh鈥檃tharraich an t-airgead don t-siostam a th鈥 againn a-nise. Ach, a dh鈥檃indeoin gu bheil sinn a鈥 p脿igheadh airson peatral ann an airgead deicheach, is a dh鈥檃indeoin gu bheil sin a鈥 ceannach peatral ann an tomhasan deicheach 鈥 litearan seach galanan 鈥 tha sinn fhathast a鈥 siubhal astar air na rathaidean ann am m矛ltean, seach ciolomeatairean. D猫 cho ciallach 鈥檚 a tha sin?!

Bho 脿m gu 脿m, bidh mi fhathast a鈥 cluinntinn daoine ann an Alba ag r脿dh, 鈥淏鈥 fhe脿rr leam puinnd is galanan. Bha c貌ir aca an seann siostam-tomhais a ghl猫idheadh. Cha tuig mi an siostam 霉r gu br脿th.鈥 Uill, chan eil mi-fh矛n cho cinnteach mu dheidhinn sin. Agus, mar dhearbhadh air a sin, seo agaibh ceist:

D猫 an cuideam, ann am puinnd, a th鈥 air galan de dh鈥檜isge? Mmm, cuiridh mi geall nach eil fios agaibh. Ach d猫 an cuideam, ann an ciolograman, a th鈥 air litear de dh鈥檜isge? Tha aonan, agus tha mi cinnteach gu robh fios agaibh air a sin. Tha sin fh猫in a鈥 sealltainn cho fada 鈥檚 a tha sinn air gluasad air falbh on t-seann siostam-tomhais mar-th脿. Aig a鈥 cheann thall, aithreachas ann neo 脿s, falbhaidh na ficheadan air an dearbh rathad a ghabh am punnd is an galan.

Faclan na seachdaine

deicheach: decimal; ochdad: eighty; seachdad: seventy; naodhad: ninety (for more notes on the new counting system, see Litir 29, 03.12.99); co-ionann: equivalent; a鈥 Bheilg: Belgium; an Eilbheis: Switzerland; st猫idhichte: established; m矛ltean: miles; ciolomeatairean: kilometres; ciallach: sensible; cuideam: weight; ciolograman: kilograms; mar-th脿: already.

Abairtean na seachdaine

Abairtean na seachdaine: Saoil d猫 cho fada 鈥檚 a mhaireas X?: how long do you think X will last?; chanainn gum bi sinn deiseil airson faighinn cuidhteas e taobh a-staigh trichead bliadhna: I would say that we shall be ready to get rid of it within 30 years; tha e nas n脿darraiche dhomh ann an G脿idhlig: it is more natural for me in Gaelic; cha mh貌r nach eil a h-uile c脿nan air gluasad air falbh o fhicheadan: nearly all languages have moved away from twenties; gu bheil iad air beagan de X a ghl猫idheadh: that they have preserved a little of X; siostam nan deichean ann an tomhas is airgead ann an diofar r矛oghachdan: the decimal system in measures and currency in various countries; a鈥 chiad airgead air an t-saoghal a bha gu tur deicheach: the first currency in the world that was entirely decimal; litearan seach galanan: litres instead of gallons; b鈥 fhe脿rr leam puinnd: I preferred pounds; cha tuig mi an siostam 霉r gu br脿th: I鈥檒l never understand the new system; cuiridh mi geall nach eil fios agaibh: I鈥檒l bet you don鈥檛 know; aig a鈥 cheann thall: in the end; falbhaidh na ficheadan air an dearbh rathad a ghabh am punnd is an galan: the twenties will go down the same road as the pound and gallon. [And an additional note for those with a particular interest: a gallon of water weighs 8.3 pounds!]

Puing ghr脿mair na seachdaine

Puing ghr脿mair na seachdaine: C貌rr is d脿 cheud bliadhna as d猫idh don doilear nochdadh: more than 200 years after the dollar appeared. I would like to make a point this week about the use of 鈥渁s d猫idh鈥, which means 鈥渁fter鈥. The first thing to note is that is entirely equivalent to 鈥渁n d猫idh鈥 and 鈥渁n deaghaidh鈥 which are just dialectal differences. Because it is a compound preposition, made of two elements, any noun following it goes into the genitive case. Thus we say as d猫idh mh矛osan (after months), as d猫idh an t-samhraidh (after the summer) and as d猫idh a鈥 phr貌graim seo (after this program). But where it is followed by a verbal clause, where the verb is in the active voice (we鈥檒l look at the passive situation on another occasion), the sentence takes a structure as follows: as d猫idh do Chalum obair-dachaigh a dh猫anamh (after Calum did his homework). Note the 鈥渄o鈥 (or 鈥渄ha鈥 in some dialects). Here is another example: as d猫idh do She貌naid an leabhar fhosgladh (after Janet opened the book). Note also the use of prepositional pronouns eg as d猫idh dhomh mo bhracaist a ghabhail (after I took my breakfast); as d猫idh dhuinn an taigh a pheantadh (after we painted the house); d猫 rinn thu as d猫idh dhut do dhreuchd a leigeil seachad? (what did you do after you retired?).

Gn脿ths-cainnt na seachdaine

Aithreachas ann neo 脿s: with or without regret.

Litir do Luchd-ionnsachaidh air LearnGaelic

Tha Litir do Luchd-ionnsachaidh air LearnGaelic (le PDFs)

All letters

Tha na litrichean uile an seo / The letters are available here

Podcast: Litir do Luchd-ionnsachaidh

Letter To Gaelic Learners

Podcast