Main content
Sorry, this episode is not currently available

A letter for Gaelic learners with Roddy MacLean.

Clip

Litir 90: G脿idhlig ann an Aimeireaga a Tuath

Chaidh na Gaidheil gu iomadh che脿rnaidh ann an Aimeireaga a Tuath agus chaidh m貌ran aca am measg nan Innseanach Ruadha. Ph貌s cuid aca bean Innseanach agus tha na h-uibhir de dh鈥橧nnseanaich an latha an-diugh aig a bheil sinnsear a th脿inig 脿s a鈥 Ghaidhealtachd.

Ach d猫 an c脿nan a bhruidhneadh an d脿 shluagh ri ch猫ile? Tha fhios, uaireannan, gur e a鈥 Bheurla Shasannach a bh鈥 ann, neo se貌rsa de Bheurla. Tha mi cinnteach, uaireannan, gun togadh na Gaidheil an c脿nan Innseanach. Agus, uaireannan, bhiodh na h-Innseanaich ag ionnsachadh na G脿idhlig.

Chithear sin bhon sgeulachd a leanas. Ann an sg矛re iomallach anns na beanntan, a bh鈥 air a cuairteachadh le coille, bha treubh de dh鈥橧nnseanaich. B鈥 iad an aon fheadhainn gheala a bh鈥 air a dhol nam measg 鈥 sealgairean Gaidhealach agus, gu dearbh, cha robh fios aig na daoine ruadha gu robh c脿nan sam bith eile aig daoine geala ach a鈥 Gh脿idhlig.

Latha a bha seo, nochd Sasannach nam measg. Bha e gl猫 dh猫idheil air d貌ighean tradiseanta nan Innseanach. Cha robh m貌ran aig an 脿m a bha a鈥 toirt for air gnothaichean mar sin, ach bha 霉idh mh貌r aigesan. Th貌isich e air a dhol nam measg, leis an amas na faclan a bh鈥 aca airson diofar rudan a chl脿radh. Ach cha robh G脿idhlig sam bith aige.

As d猫idh greis, thachair e ri fear Innseanach anns a鈥 choille. Bha aodach tradiseanta air an Innseanach agus bha an Sasannach cianail fh猫in toilichte coinneachadh ris. Thug e peann is p脿ipear a-mach 脿s a mh脿ileid aige. Fhad 鈥檚 a bha e a鈥 d猫anamh sin, mhothaich e do na br貌gan br猫agha a bh鈥 air casan an Innseanaich. Bha iad air an d猫anamh de leathar. Cha robh e air br貌g dhen t-se貌rsa sin fhaicinn ann an Sasainn a-riamh.

鈥淲hat you call?鈥 dh鈥檉haighnich e, agus e a鈥 comharrachadh nam br貌g.

Choimhead an t-Innseanach air. Cha do thuig e facal de na thuirt an duine geal.

鈥淲hat you call?鈥 dh鈥檉haighnich an Sasannach a-rithist. 鈥淥n feet, what name?鈥

Ghabh an t-Innseanach iongnadh nach robh e a鈥 tuigsinn facal de chainnt an duine ghil. Nam b鈥 e G脿idhlig a bh鈥 ann, b鈥 e G脿idhlig de she貌rsa annasach nach robh e air a chluinntinn a-riamh roimhe.

Chomharraich an duine geal casan an duine eile a-rithist le chorraig. Bha e deiseil le peann is p脿ipear. Thuig am fear ruadh d猫 bha a dh矛th air. 鈥淢o chasan,鈥 thuirt e. Th貌isich am fear eil鈥 air sgr矛obhadh.

鈥淎gain, please. Again, please. What you call?鈥 thuirt an Sasannach. Bha e a鈥 sgr矛obhadh air a鈥 ph脿ipear. Bha an t-Innseanach toilichte. Ged nach do thuig e fh猫in am fear eile, feumaidh gun do thuig am fear eile esan. 鈥淢o chasan,鈥 fhreagair e.

鈥淭hankyou. Thankyou.鈥 Bha an Sasannach cho toilichte 鈥檚 a ghabhadh a bhith. Choimhead e air a鈥 ph脿ipear. Sgr矛obhte air, bha am facal m-o-c-c-a-s-i-n. Agus 鈥檚 ann mar sin, a dh鈥檃indeoin na chanas na h-e貌laichean mu dheidhinn c脿nan nan Algonquianach, a chaidh ainm G脿idhlig a chur air na br貌gan leathair a tha na h-Innseanaich Ruadh鈥 a鈥 d猫anamh chun an latha an-diugh. Moccasin.

Airson cr矛ochnachadh an t-seachdain-sa, seo agaibh t貌imhseachan.

Is 脿irde e na taigh an R矛gh

Is m矛ne e nan s矛oda

Bheir mi am fuasgladh dhuibh an ath-sheachdain, agus chan innis mi breug sam bith an uairsin.

Faclan na seachdaine

Aimeireaga a Tuath: North America; Innseanach Ruadh: North American (鈥渞ed鈥) Indian; na h-uibhir: a lot; sinnsear: ancestor; treubh: tribe; thachair e (ri): he met; leathar: leather.

Abairtean na seachdaine

chaidh X gu iomadh che脿rnaidh: X went to many regions; d猫 an c脿nan a bhruidhneadh an d脿 shluagh ri ch猫ile?: what language would the two peoples speak to each other?; chithear sin bhon sgeulachd a leanas: that is seen from the story that follows; b鈥 iad an aon fheadhainn gheala a bh鈥 air a dhol nam measg: the only white people that had gone among them; bha 霉idh mh貌r aigesan: he had great interest; a-mach 脿s a鈥 mh脿ileid aige: out of his bag, knapsack; nach robh e a鈥 tuigsinn facal de chainnt an duine ghil: that he was not understanding a word of the white man鈥檚 speech; chomharraich X casan an duine eile le chorraig: X pointed at the other man鈥檚 feet with his finger; thuig X d猫 bha a dh矛th air: X understood what was needed (by the other); cho toilichte 鈥檚 a ghabhadh a bhith: as pleased as was possible to be; a dh鈥檃indeoin na chanas na h-e貌laichean mu dheidhinn c脿nan nan Algonquianach: despite what the experts say about the Algonquian (Indian) language; is 脿irde e na taigh an R矛gh: it is higher than the king鈥檚 house (palace); is m矛ne e nan s矛oda: it is finer (smoother) than silk.

Puing ghr脿mair na seachdaine

Ann an sg矛re iomallach鈥 bh鈥檃ir a cuairteachadh le coille: in a remote area鈥hich was surrounded by forest. Can you explain why we say 鈥渁ir a cuairteachadh鈥 and not 鈥渁ir a chuairteachadh鈥? For those of you who keep the Litrichean, you will benefit from referring to Litir 53 (26.05.00). Sg矛re is a feminine noun and what we are saying literally in Gaelic is 鈥渟he was after her surrounding鈥︹. The 鈥渁鈥 is a possessive pronoun and, of course, the feminine possessive pronoun does not lenite the following noun. In the case of, say, a house which is masculine in Gaelic, we would say 鈥渂ha an taigh air a chuairteachadh鈥, with the noun lenited. It is worth pointing out that the preposition 鈥渁ir鈥 here is not actually the same as the preposition 鈥渁ir鈥 which means 鈥渙n鈥 (eg air a鈥 bh貌rd). It is a derivation of a different adjective, 鈥渋ar鈥, meaning 鈥渁fter鈥 or 鈥渂ehind鈥, which remained in its original form until the 19th Century and which is still the Gaelic for 鈥渨est鈥, the compass point behind an observer who orientated himself towards the east at the equinoctial sunrise. For a fuller explanation of this last point, see the text of Litir 31 (17.12.99)

Gn脿ths-cainnt na seachdaine

cha robh m貌ran aig an 脿m a bha a鈥 toirt for air gnothaichean mar sin: there were not many at the time who paid heed to such matters. A鈥 toirt for air: paying attention, heed to. Cha tug mi for air: I didn鈥檛 think about it.

Litir do Luchd-ionnsachaidh air LearnGaelic

Tha Litir do Luchd-ionnsachaidh air LearnGaelic (le PDFs)

All letters

Tha na litrichean uile an seo / The letters are available here

Podcast: Litir do Luchd-ionnsachaidh

Letter To Gaelic Learners

Podcast