Main content
Sorry, this episode is not currently available

A letter for Gaelic learners with Roddy MacLean.

Clip

Litir 85: Losgadh a鈥 chl猫ibhidh anns a鈥 Bhroch

An t-seachdain 鈥檚 a chaidh, dh鈥檌nnis mi dhuibh mu dheidhinn losgadh a鈥 chl猫ibhidh anns a鈥 Bhroch, neo Burghead. 鈥橲 d貌cha gun deach feadhainn agaibh ann. Neo 鈥檚 d貌cha gu robh feadhainn agaibh ann sna bliadhnaichean a dh鈥檉halbh. Nan robh, bidh fios agaibh d猫 thachras aig an deireadh.

Bithear a鈥 toirt a鈥 chl猫ibhidh gu ruige mullach cnuic far an robh seann bhallachan an d霉in o shean. Ann a sin, bidh mu dh脿 mh矛le neach a鈥 tighinn cruinn agus a鈥 coimhead air an sgioba, a bhios a鈥 tilgeil tuilleadh the脿rr agus cr矛osot thairis air a鈥 chl猫ibhidh, le m貌ran gh脿irdeachais, agus othail gu le貌r. Bidh na lasairean a鈥 leum do na speuran agus bidh am feur tioram air a鈥 chnoc a鈥 dol na theine. Mu dheireadh, bidh an sgioba a鈥 toirt a鈥 chl猫ibhidh 脿s a ch猫ile is bidh na daoine a鈥 falbh gu na taighean-seinnse, agus airson c猫ilidh air c脿ch a ch猫ile.

Chan eil fios aig duine cuin鈥 a th貌isich losgadh a鈥 chl猫ibhidh neo c貌 th貌isich e 鈥 Cruithnich, Gaidheil, Lochlannaich鈥 Ach bha a leithid ann uaireigin ann am m貌ran bhailtean air feadh an ear-thuath, air a鈥 chladach agus air falbh bhon chladach, ann an 脿iteachan mar Inbhir Athain. Bhathar a鈥 smaoineachadh gun toireadh an cleachdadh deagh fhortan do dh鈥檌asgairean is do thuathanaich airson na bliadhna a bha romhpa.

Agus chan eilear buileach cinnteach c貌 脿s a th脿inig am facal 鈥渃lavie鈥. Bha an sgoilear G脿idhlig, Iain Og Ile, dhen bheachd gur ann 脿s 鈥渃liabh鈥 a th脿inig e, is gu robh an cl猫ibhidh car coltach ri cliabh. Anns an tuiseal ghinideach, chanadh daoine 鈥渃l猫ibh鈥 neo 鈥渃l猫ibhidh鈥 ri cliabh. Mar sin, chanadh iad gu robh iad 鈥渁鈥 losgadh a鈥 chl猫ibhidh鈥.

Chan eil fhios a鈥檓. 鈥橲 d貌cha gu bheil sin f矛or. Ach tha smuain eile ann 鈥 gun t脿inig e bho fhacal anns a鈥 Bheurla Ghallda anns an ear-thuath 鈥 鈥渃livvie鈥 a tha a鈥 ciallachadh slat le eag innte airson leus a ghiulain air an oidhche. Agus tha beachd ann gu bheil clivvie co-cheangailte ris an fhacal 鈥渃lobha鈥 ann an G脿idhlig.

A bharrachd air a sin, tha ceist ann mu ainm a鈥 chnuic far a bheil an gnothach a鈥 tighinn gu ceann 鈥 Doorie Hill. Tha beachd ann gu bheil Doorie a鈥 tighinn bhon Gh脿idhlig 鈥渄ubh-ruighe鈥 neo 鈥渂lack slope鈥. Uill, 鈥檚 ann mar sin a tha an cnoc air an l脿rna-mh脿ireach as deidh dha dhol na theine!

Dh鈥檌nnis mi dhuibh an t-seachdain 鈥檚 a chaidh mar a dh鈥檉heuch muinntir na h-Eaglaise o chionn fhada ri stad a chur air losgadh a鈥 chl猫ibhidh, air sg脿th 鈥檚 gur e 鈥渃leachdadh p脿ganach鈥 a bh鈥 ann. Dh鈥檉hailnich orra, ach shoirbhich le aon duine ann a bhith a鈥 cur stad air airson beagan bhliadhnaichean. Bha an duine seo beag ach bha e cumhachdach. Cha聽chreid mi gu robh c脿il a dh鈥檉hios aige mu dheidhinn losgadh a鈥 chl猫ibhidh, ge-t脿. Innsidh mi dhuibh c貌 bh鈥 ann ann an tiotan.

Ach bu mhath leam a r脿dh cho math 鈥檚 a tha e gu bheil seann chleachdadh mar seo againn fhathast, a tha gar toirt a-mach air oidhche fhuar gheamhraidh, air falbh bhon telebhisean is cultar coimheach a tha a鈥 bualadh oirnn fad an t-siubhail. Nuair a bhios tu a鈥 gabhail p脿irt anns an fh猫ill seo, bidh thu a鈥 faireachdainn gu bheil thu mar ph脿irt de rudeigin a tha f矛or shean agus f矛or Albannach.

A-nise 鈥 c貌 an duine a chuir 脿s do losgadh a鈥 chl猫ibhidh thairis air bliadhnaichean? C貌 ach Adolf Hitler. Bha casg air teintean is solais air an oidhche thar bliadhnaichean a鈥 chogaidh. Gu fortanach, ge-t脿, nuair a bha an cogadh seachad, th貌isich se貌id a鈥 bhaile as 霉r e. Taing mh貌r dhaibh.

Faclan na seachdaine

lasairean: flames; taighean-seinnse: pubs; Inbhir Athain: Inveravon; clobha: tongs; cumhachdach: powerful; se貌id: heroes, brave lads.

Abairtean na seachdaine

Abairtean na seachdaine: losgadh a鈥 chl猫ibhidh: the burning of the clavie; sna bliadhnaichean a dh鈥檉halbh: in past years; bithear a鈥 toirt a鈥 chl猫ibhidh gu ruige mullach cnuic: the clavie is taken up to the top of a hill; bidh mu dh脿 mh矛le neach a鈥 tighinn cruinn: about two thousand people gather; tuilleadh the脿rr agus cr矛osot: more tar and creosote; m貌ran gh脿irdeachais is othail gu le貌r: a lot of rejoicing and plenty of hubbub; slat le eag innte airson leus a ghiulain: a stick with a cleft in it to carry a (flaming) torch; dh鈥檉hailnich orra ach shoirbhich le aon duine: they failed but one man succeeded; cha chreid mi gu robh c脿il a dh鈥檉hios aige: I don鈥檛 think he had the faintest knowledge; ann an tiotan: in a moment; air falbh bhon telebhisean is cultar coimheach a bhios a鈥 bualadh oirnn fad an t-siubhail: away from the television and foreign culture that assails us all the time; bidh thu a鈥 faireachdainn gu bheil thu mar ph脿irt de rudeigin a tha f矛or Albannach: you feel that you are participating in something that is truly Scottish; bha casg air teintean is solais: there was a ban on fires and lights; taing mh貌r dhaibh: great thanks to them.

Puing ghr脿mair na seachdaine

Puing ghr脿mair na seachdaine: Bidh fios agaibh d猫 thachras aig an deireadh: you will know what happens at the end. The Relative Future form of the verb is used here (see also Litir 10, 23.7.99). The normal independent future form, as would be seen in the initial position in a sentence, is tachraidh, eg tachraidh e a-nochd (it will happen tonight). But when the verb follows a relative pronoun or particle, it adopts the Relative form eg bhios for the verb 鈥渢o be鈥: ma bhios mi ann, ch矛 mi thu (if I am there, I will see you); 鈥檚 e Alasdair a ghlasas an togalach seo gach oidhche (it鈥檚 Alexander that locks this building every night); ciamar a chanas mi sin ann an G脿idhlig? (how do I say that in Gaelic?). It is also used commonly after c貌 and d猫: c貌 chanas gu bheil mi reamhar?! (who says I鈥檓 fat?!); d猫 dh鈥櫭瞝as tu? (what will you drink?). Note the 鈥渄h鈥 in front of an initial vowel. The Relative Future is usually formed by adding 鈥揳s or 鈥揺as to the lenited form of the verbal root, eg chuireas, chleachdas, thogas, but note that longer words may be shortened eg thachras not thachaireas, and dh鈥檉hosglas not dh鈥檉hosgaileas. Note also that irregular verbs may behave strangely eg de n矛 mi? (what will I do?) not d猫 dh猫anas mi?

Gn脿ths-cainnt na seachdaine

鈥檚 ann mar sin a tha an cnoc air an l脿rna-mh脿ireach as deidh dha dhol na theine: that is how the hill is the next day after catching alight. L脿rna-mh脿ireach: the morrow, the following day.

Litir do Luchd-ionnsachaidh air LearnGaelic

Tha Litir do Luchd-ionnsachaidh air LearnGaelic (le PDFs)

All letters

Tha na litrichean uile an seo / The letters are available here

Podcast: Litir do Luchd-ionnsachaidh

Letter To Gaelic Learners

Podcast