大象传媒

An ceann beagan l脿ithean tha oidhche sh貌nraichte gu bhith ann 鈥� Oidhche Challainn. 鈥淎ch fuirich ort, Ruairidh!鈥� tha sibh ag r脿dh. 鈥淏ha Oidhche Challainn againn o chionn beagan l脿ithean is nach eil deagh chuimhn鈥� agam fhathast air na dramaichean 鈥檚 na p貌gan!鈥� Uill, tha sibh ceart, ach tha mis鈥� a鈥� ciallachadh Oidhche Challainn an t-seann n貌is. Agus chan eil 脿ite nas fhe脿rr ann an Alba airson sin a chomharrachadh na鈥檓 Broch ann an Siorrachd Mhoireibh 鈥� far a bheilear a鈥� losgadh a鈥� chl猫ibhidh.

鈥橲 e a鈥� Bheurla a th鈥� air a鈥� Bhroch 鈥� Burghead 鈥� agus 鈥榮 e baile beag a th鈥� ann air cladach Linne Mhoireibh. Gu h-eachdraidheil, bha e gu math cudthromach leis gu robh e na phr矛omh 脿ros aig na Cruithnich. Bha d霉n m貌r m貌r ann ach cha mh貌r gu bheil rud sam bith air fh脿gail dheth an-diugh. Is m貌r am beud.

Chaidh an d霉n a mhilleadh nuair a thogadh bail鈥� 霉r aig toiseach an naoidheamh linn deug. Ach bha aon rud ann nach deach a mhilleadh. 鈥橲 e sin an seann chleachdadh a bh鈥� aca an uairsin, agus a th鈥� aca fhathast, air Oidhche Challainn. Air an aonamh latha deug dhen Fhaoilleach gach bliadhna, bidh na 鈥淏rochers鈥� mar a chanas an fheadhainn a bhuineas don bhaile riutha fh猫in, a鈥� falbh timcheall leis a鈥� chl猫ibhidh.

Tha an cl猫ibhidh na leth-bharaille l脿n te脿rr agus maidean a tha a鈥� losgadh, agus tha e air a ghi霉lain air p貌la le sgioba de dh鈥檉hir. Anns an dorchadas, 鈥檚 e gnothach air leth a th鈥� ann, le lasairean buidhe a鈥� leum gu h-脿rd agus te脿rr ghoileach a鈥� dortadh s矛os air guailnean an luchd-gi霉lain.

Tha aon fhear os cionn ch脿ich 鈥� 鈥淩矛gh a鈥� Chl猫ibhidh鈥� 鈥� agus 鈥檚 ann airsan a tha an t-uallach airson d猫anamh cinnteach gun obraich c霉isean a r猫ir an t-seann dualchais. Tha am p貌la agus an leth-bharaille air an cur ri ch猫ile le tarrag a th鈥� air a sp脿rradh le clach. Agus thathar a鈥� cur teine ris a鈥� chl猫ibhidh an toiseach le f脿d-m貌nach 脿 teine ann an taigh 脿raidh. N矛 an 鈥淩矛gh鈥� cinnteach cuideachd gu bheil connadh gu le貌r ann, agus gu bheil a h-uile n矛 air a dh猫anamh gu s脿bhailte, leis gum bi na ceudan gan leantainn timcheall a鈥� bhaile.

Fhad 鈥檚 a tha iad a鈥� dol, bidh daoine a鈥� ruith a-mach 脿s na taighean aca le miotagan s貌nraicht鈥� orra, airson maide leth-loisgte fhaighinn a-mach 脿s a鈥� chl猫ibhidh. Carson? Uill, tha iad ag r脿dh, ma chumas iad am maide sl脿n fad na bliadhna, bidh deagh fhortan aca. Tha an cleachdadh, mar a shaoileadh sibh, gu math sean.

Gu dearbh, bha an Eaglais uaireigin trom air an fheadhainn a bha a鈥� losgadh a鈥� chl猫ibhidh. Anns an Fhaoilleach, sia ceud deug, ceithir fichead 鈥榮 a naoi (1689), chuireadh casaidean as leth gille 貌g, Uilleam MacIlleDhuinn, agus a charaidean, gun do 鈥渓oisg iad cl猫ibhidh, gu robh iad an s脿s ann an adhradh saobh-chr脿bhach agus gun do bheannaich iad an cuid eathraichean a r猫ir an t-seann chleachdaidh ph脿ganaich, an aghaidh gach riaghailt na h-Eaglaise鈥︹��

Uill, nan robh e sean an uairsin, tha e uabhasach sean a-nise 鈥� fada nas sine, mar eisimpleir, na f猫ill-theine eile anns an Fhaoilleach a tha m貌ran nas ainmeile 鈥� Up-Helly-Aa ann an Sealtainn. Nise, 鈥檚 d貌cha gum bi cothrom aig cuid agaibh faighinn ann agus, mar sin, chan eil mi a鈥� dol a dh鈥檌nnse dhuibh d猫 thachras aig an deireadh. F脿gaidh mi sin don ath sheachdain. Ach tha cuimhne agam air turas a bha mi ann aig an deireadh. Thachair mi ri fear as aithne dhomh aig a bheil G脿idhlig 鈥� fear Aimeireaganach. 鈥淭ha seo,鈥� thuirt e, 鈥渄矛reach spectacular!鈥� 鈥橲 fhiach a dhol ann.

Oidhche Challainn: Hogmanay; Oidhche Challainn an t-seann n貌is: the night before the Old New Year (12 January); Siorrachd Mhoireibh: Morayshire; d霉n: fort; an cl猫ibhidh: the clavie (we shall look at a possible Gaelic origin for the word next week); f脿d-m貌nach: a peat; connadh: fuel; ceudan: hundreds (of people); miotagan: gloves; leth-loisgte: half-burnt; sl脿n: entire;聽adhradh saobh-chr脿bhach: superstitious worship; f猫ill-theine: fire festival.

An ceann beagan l脿ithean tha oidhche sh貌nraichte gu bhith ann 鈥� Oidhche Challainn. 鈥淎ch fuirich ort, Ruairidh!鈥� tha sibh ag r脿dh. 鈥淏ha Oidhche Challainn againn o chionn beagan l脿ithean is nach eil deagh chuimhn鈥� agam fhathast air na dramaichean 鈥檚 na p貌gan!鈥� Uill, tha sibh ceart, ach tha mis鈥� a鈥� ciallachadh Oidhche Challainn an t-seann n貌is. Agus chan eil 脿ite nas fhe脿rr ann an Alba airson sin a chomharrachadh na鈥檓 Broch ann an Siorrachd Mhoireibh 鈥� far a bheilear a鈥� losgadh a鈥� chl猫ibhidh.

鈥橲 e a鈥� Bheurla a th鈥� air a鈥� Bhroch 鈥� Burghead 鈥� agus 鈥榮 e baile beag a th鈥� ann air cladach Linne Mhoireibh. Gu h-eachdraidheil, bha e gu math cudthromach leis gu robh e na phr矛omh 脿ros aig na Cruithnich. Bha d霉n m貌r m貌r ann ach cha mh貌r gu bheil rud sam bith air fh脿gail dheth an-diugh. Is m貌r am beud.

Chaidh an d霉n a mhilleadh nuair a thogadh bail鈥� 霉r aig toiseach an naoidheamh linn deug. Ach bha aon rud ann nach deach a mhilleadh. 鈥橲 e sin an seann chleachdadh a bh鈥� aca an uairsin, agus a th鈥� aca fhathast, air Oidhche Challainn. Air an aonamh latha deug dhen Fhaoilleach gach bliadhna, bidh na 鈥淏rochers鈥� mar a chanas an fheadhainn a bhuineas don bhaile riutha fh猫in, a鈥� falbh timcheall leis a鈥� chl猫ibhidh.

Tha an cl猫ibhidh na leth-bharaille l脿n te脿rr agus maidean a tha a鈥� losgadh, agus tha e air a ghi霉lain air p貌la le sgioba de dh鈥檉hir. Anns an dorchadas, 鈥檚 e gnothach air leth a th鈥� ann, le lasairean buidhe a鈥� leum gu h-脿rd agus te脿rr ghoileach a鈥� dortadh s矛os air guailnean an luchd-gi霉lain.

Tha aon fhear os cionn ch脿ich 鈥� 鈥淩矛gh a鈥� Chl猫ibhidh鈥� 鈥� agus 鈥檚 ann airsan a tha an t-uallach airson d猫anamh cinnteach gun obraich c霉isean a r猫ir an t-seann dualchais. Tha am p貌la agus an leth-bharaille air an cur ri ch猫ile le tarrag a th鈥� air a sp脿rradh le clach. Agus thathar a鈥� cur teine ris a鈥� chl猫ibhidh an toiseach le f脿d-m貌nach 脿 teine ann an taigh 脿raidh. N矛 an 鈥淩矛gh鈥� cinnteach cuideachd gu bheil connadh gu le貌r ann, agus gu bheil a h-uile n矛 air a dh猫anamh gu s脿bhailte, leis gum bi na ceudan gan leantainn timcheall a鈥� bhaile.

Fhad 鈥檚 a tha iad a鈥� dol, bidh daoine a鈥� ruith a-mach 脿s na taighean aca le miotagan s貌nraicht鈥� orra, airson maide leth-loisgte fhaighinn a-mach 脿s a鈥� chl猫ibhidh. Carson? Uill, tha iad ag r脿dh, ma chumas iad am maide sl脿n fad na bliadhna, bidh deagh fhortan aca. Tha an cleachdadh, mar a shaoileadh sibh, gu math sean.

Gu dearbh, bha an Eaglais uaireigin trom air an fheadhainn a bha a鈥� losgadh a鈥� chl猫ibhidh. Anns an Fhaoilleach, sia ceud deug, ceithir fichead 鈥榮 a naoi (1689), chuireadh casaidean as leth gille 貌g, Uilleam MacIlleDhuinn, agus a charaidean, gun do 鈥渓oisg iad cl猫ibhidh, gu robh iad an s脿s ann an adhradh saobh-chr脿bhach agus gun do bheannaich iad an cuid eathraichean a r猫ir an t-seann chleachdaidh ph脿ganaich, an aghaidh gach riaghailt na h-Eaglaise鈥︹��

Uill, nan robh e sean an uairsin, tha e uabhasach sean a-nise 鈥� fada nas sine, mar eisimpleir, na f猫ill-theine eile anns an Fhaoilleach a tha m貌ran nas ainmeile 鈥� Up-Helly-Aa ann an Sealtainn. Nise, 鈥檚 d貌cha gum bi cothrom aig cuid agaibh faighinn ann agus, mar sin, chan eil mi a鈥� dol a dh鈥檌nnse dhuibh d猫 thachras aig an deireadh. F脿gaidh mi sin don ath sheachdain. Ach tha cuimhne agam air turas a bha mi ann aig an deireadh. Thachair mi ri fear as aithne dhomh aig a bheil G脿idhlig 鈥� fear Aimeireaganach. 鈥淭ha seo,鈥� thuirt e, 鈥渄矛reach spectacular!鈥� 鈥橲 fhiach a dhol ann.

Puing ghr脿mair na seachdaine: Tha aon fhear os cionn ch脿ich: one man is above all the rest. C脿ch is a really useful word which means 鈥渢he rest鈥� or 鈥渢he others鈥� of a group. In the nominative it is c脿ch, eg d猫 tha cach ag r脿dh? (what do the rest say?). In the dative it is c脿ch or ch脿ch depending on whether or not the preposition causes lenition, eg tha beachd eadar-dhealaichte aig c脿ch (the rest have a different opinion); r脿inig e an st猫isean deich mionaidean ro ch脿ch (he reached the station ten minutes before the rest). But in the genitive case, as following a compound preposition, it is ch脿ich, eg th脿inig mi an d猫idh ch脿ich (I came after the rest); nochd e air beulaibh ch脿ich (he appeared in front of the others). And the same applies when the genitive is employed as a possessive, eg bha amharas aige nach biodh aodach ch脿ich spaideil gu le貌r (he suspected the others鈥� clothes would not be smart enough).

is m貌r am beud: it鈥檚 a great pity. This is a frequently used聽phrase. In the past tense it is bu mh貌r am beud (it was a great pity).