05/01/2001
A letter for Gaelic learners with Roddy MacLean.
Clip
-
Litir do Luchd-ionnsachaidh 79
Duration: 05:10
Litir 79: Na m矛osan
A鈥 dol thar Allt an t-Si霉cair air madainn ch霉bhraidh Ch猫it鈥欌 A bheil sibh ag aithneachadh sin? Tha e bho 鈥淎llt an t-Si霉cair鈥, 貌ran a chaidh a sgr矛obhadh leis a鈥 bh脿rd ainmeil, Alasdair Mac Mhaighstir Alasdair. 鈥橲 ann tric a chithear na faclan sin 鈥 air madainn ch霉bhraidh Ch猫it鈥 - ann am b脿rdachd Gh脿idhlig.
Tha 鈥淐h猫it鈥 goirid airson Ch猫itein 鈥 am m矛os mu dheireadh air an tug sinn s霉il an t-seachdain 鈥檚 a chaidh. 鈥橲 e am m矛os a tha a鈥 leantainn air 鈥 an t-Ogmh矛os 鈥 am fear anns a bheil rudan a鈥 f脿s gu m貌r, ag 霉rachadh na talmhainn. As d猫idh sin, bidh an seachdamh m矛os dhen bhliadhna againn 鈥 an t-Iuchar.
Thathar a鈥 smaoineachadh gun t脿inig am facal sin, Iuchar, bho futhar, an t-脿m as teotha san t-samhradh. O shean, chanadh muinntir na Beurla na 鈥渄og days鈥 ris na l脿ithean seo air sg脿th 鈥檚 gur e seo an t-脿m dhen bhliadhna nuair a bhios an rionnag ris an canar an 鈥渄og star鈥, neo 鈥淪irius鈥 ag 猫irigh agus a鈥 dol fodha aig an aon 脿m ris a鈥 ghr猫in. Agus 鈥檚 e an t-ainm a th鈥 air an rionnaig seo, neo an reul seo, ann an G脿idhlig 鈥 Reul an Iuchair.
鈥橲 e an L霉nasdal a鈥 Gh脿idhlig air August. Tha an t-ainm a鈥 tighinn bhon t-seann dia, Lugh. B鈥 e dia na gr猫ine a bh鈥 ann do na Gaidheil ph脿ganach, agus bhathar ag adhradh dha aig an 脿m seo dhen bhliadhna. As d猫idh sin, bidh an t-Sultain ann. Tha sin a鈥 tighinn bhon fhacal sult, a tha a鈥 ciallachadh reamhrachd. 鈥橲 e sin an t-脿m dhen bhliadhna nuair a bhios beathaichean, mar chrodh is caoraich, a鈥 f脿s reamhar, mus tig an geamhradh.
鈥橲 e an deicheamh m矛os dhen bhliadhna an D脿mhair, an t-脿m nuair a bhios an damh a鈥 b霉irich, a鈥 d猫anamh fuaim m貌r anns na glinn. Tha e coltach gur e an darna p脿irt dhen fhacal 鈥 d脿ir 鈥 a tha a鈥 ciallachadh 鈥渂霉ireadh鈥. Damh-d脿ir 鈥 an D脿mhair. Nach eil e math gu bheil an t-ainm air a鈥 mh矛os sin, agus air m貌ran eile, a鈥 tighinn bhon 脿rainneachd againn fh矛n, seach bho chleachdadh R貌manach.
Agus tha sinn gar tilleadh don d脿 mh矛os air an tug sinn s霉il o chionn ceala-deug 鈥 an t-Samhain, agus am m矛os a th鈥 againn a-nise 鈥 an D霉bhlachd. Sin na m矛osan ann an G脿idhlig an latha an-diugh, ma th脿. Ach tha d脿 rud ann a dh鈥檉heumas mi r脿dh mun deidhinn. Anns a鈥 chiad dol a-mach, 鈥檚 ann tric a bhios Gaidheil a鈥 cleachdadh nan ainmean Beurla, seach an fheadhainn Gh脿idhlig. Agus, a bharrachd air a sin, nuair a leughas sibh seann sgr矛obhaidhean G脿idhlig, cuimhnichibh nach robh an t-霉ghdar uaireannan dhen bheachd gun tigeadh, agus gum falbhadh, gach 鈥渕矛os鈥 a r猫ir a鈥 mh矛osachain, neo co-dhi霉 a r猫ir m矛osachan na Beurla.
Seo criomag 脿s 貌ran a sgr矛obh am b脿rd, D貌mhnall MacEacharn, a rugadh ann an Di霉ra ann an ochd ceud deug, is sia-deug ar fhichead (1836). 鈥橲 e an t-ainm a th鈥 air 鈥淐uairt san Fhr矛th鈥.
An crann fo bhl脿th san 貌g-mh矛os Mh脿igh,
An geamhradh dh鈥檉h脿g gun bhl脿th gun bhr矛gh,
Is ionann sin 鈥檚 mar tha mi 鈥檔-dr脿st鈥,
Gun sunnd, gun ch脿il, am 脿nrach sg矛th.
An crann fo bhl脿th san 貌g-mh矛os Mh脿igh? Tha D貌mhnall a鈥 cleachdadh 貌g-mh矛os, chan ann mar a鈥 Gh脿idhlig air June, ach mar 鈥渕矛os 貌g鈥, m矛os far am bi an talamh air 霉rachadh le f脿s. Dhasan, 鈥檚 e a鈥 Mh脿igh 鈥渁n t-貌g-mh矛os鈥. Ach tha e a鈥 cleachdadh 鈥渁n C猫itean鈥 cuideachd na bh脿rdachd. F脿gaidh mi sibh an t-seachdain-sa le rann bhon 貌ran aige, 鈥淎nna Mh矛n, Mheall-Sh霉ileach鈥:
Is cuimhne leam nuair bha sinn
Nar cloinn a鈥 ruith mun 脿irigh,
鈥橲 do chuailean donn bu tl脿ithe
A鈥 sn脿mh san oiteig Ch猫itein鈥
Faclan na seachdaine
Abairtean na seachdaine
Puing ghr脿mair na seachdaine
Gn脿ths-cainnt na seachdaine
Litir do Luchd-ionnsachaidh air LearnGaelic
Tha Litir do Luchd-ionnsachaidh air LearnGaelic (le PDFs)
All letters
Tha na litrichean uile an seo / The letters are available here
Podcast: Litir do Luchd-ionnsachaidh
Letter To Gaelic Learners
Podcast
-
Litir do Luchd-ionnsachaidh
Litrichean Gaidhlig do luchd-ionnsachaidh. Gaelic letters for students of the language.