Main content
Sorry, this episode is not currently available

A letter for Gaelic learners with Roddy MacLean.

Clip

Litir 78: Na M矛osan

鈥橲 e a鈥 chiad mh矛os dhen bhliadhna, ann am Beurla 鈥 January, a tha a鈥 faighinn ainm bho sheann dia R貌manach. Ach, gu h-eachdraidheil, chanadh na Sasannaich am wolf-month ris, agus 鈥檚 e an 矛re mhath an aon ainm a tha againn dha ann an G脿idhlig 鈥 am Faoilleach. 鈥橲 e faol seann fhacal airson madadh-allaidh, agus bha an t-ainm Faolan (neo madadh-allaidh beag) gu math cumanta am measg fir na Gaidhealtachd o shean. Tha e againn fhathast anns an ainm-chinnidh, MacIllFhaolain, neo mar a theirear ann am Beurla, MacLellan.

Tha mi a鈥 d猫anamh dheth gur e is coireach gu bheil am Faoilleach air a鈥 mh矛os seo gur e sin an t-脿m sam biodh na madaidhean-allaidh gu math acrach, agus sneachd air feadh na d霉thcha. Thigeadh iad do na bailtean, a鈥 coimhead airson biadh agus, uaireannan, dheanadh iad sgrios.

Ach feumaidh mi rudeigin cudthromach a r脿dh mu dheidhinn an Fhaoillich. Ged a tha sinn an-diugh ga thomhas mar co-ionann ri January, cha b鈥 ann mar sin a bha e o shean. Do na seann Ghaidheil, b鈥 e am Faoilleach an ceala-deug mu dheireadh dhen gheamhradh, agus a鈥 chiad cheala-deug dhen earrach. Bha sin na b鈥 fhaisge air a bhith co-ionann ri February, seach January.

Agus tha dearbhadh air a sin anns an t-seanfhacal seo: chan eil port a sheinneas an sme貌rach san Fhaoilleach, nach gul i seachd uairean mus ruith an t-earrach. Canaidh mi sin a-rithist gus an greimich sibh air: Chan eil port a sheinneas an sme貌rach san Fhaoilleach, nach gul i seachd uairean mus ruith an t-earrach. 鈥橲 gann gun cluinnear sme貌rach anns an Fhaoilleach mar a tha e an-diugh 鈥 a鈥 chiad mh矛os dhen bhliadhna. Agus seo abairt eile a bhios feumail dhuibh. Ma chluinneas sibh naidheachd nach gabh creidsinn, neo a tha gu math eu-coltach, dh鈥檉haodadh sibh a r脿dh, 鈥渢ha sin mar smeuran dubha san Fhaoilleach.鈥

鈥橲 e an ath mh矛os an Gearran a tha an-diugh co-ionann ri February. Tha am facal gearran cuideachd a鈥 ciallachadh 鈥渆ach fireann a th鈥 air a spothadh鈥, agus tha e coltach gu bheil ceangal ann eadar na dh脿, agus gun deach ainm a鈥 bheathaich a chur air gaoth a thigeadh aig an 脿m sin a h-uile bliadhna. Tha an treas m矛os, am M脿rt, furast鈥 a chuimhneachadh leis gu bheil e cho coltach ri March ann am Beurla. Th脿inig an d脿 ainm bhon Laidinn, Martius, m矛os Mhars. B鈥 e Mars dia a鈥 chogaidh anns an t-seann R貌imh.

Ach, a-rithist, do na Gaidheil o shean, bhiodh am M脿rt a鈥 gluasad anns a鈥 mh矛osachan a r猫ir na h-aimsir. Bha e a鈥 ciallachadh dhaibhsan 鈥 an t-脿m anns am biodh obair nan tuathanach a鈥 t貌iseachadh. Chuireadh iad s矛ol anns a鈥 Mh脿rt, ach chan ann ro thr脿th anns a鈥 Mh脿rt. Bha e cudthromach dhaibh nach nochdadh na duilleagan bhon t-s矛ol gus am biodh am M脿rt seachad. Agus tha sean-fhacal ann mu dheidhinn sin: Am feur a thig a-mach sa Mh脿rt, th猫id e a-staigh sa Ghiblean. Am feur a thig a-mach sa Mh脿rt, th猫id e a-staigh sa Ghiblean. Tha sin a鈥 ciallachadh 鈥 ma n矛 sibh rudeigin ro thr脿th, nuair nach eil an t-脿m freagarrach air a shon, nach soirbhich leibh.

Agus 鈥檚 e an Giblean an ath-mh矛os anns a鈥 mh矛osachan. As d猫idh sin, thig an C猫itean. Canaidh feadhainn a鈥 Ch猫itean ris, seach an C猫itean, is canaidh feadhainn eile a鈥 Mh脿igh. Tha an Ceitean a鈥 ciallachadh a鈥 chiad ph脿irt dhen t-samhradh, agus bidh Gaidheil tric is minig a鈥 moladh a鈥 mh矛osa seo 鈥 mar a ch矛 sinn anns an ath litir, nuair a bheir sinn s霉il air a鈥 Ch猫itean, agus air a鈥 ch貌rr de mh矛osachan nan Gaidheal.

Faclan na seachdaine

am Faoilleach (or am Faoilteach): January; ainm-cinnidh: surname (clan name); an Gearran: February (note that in Gaelic we always use the definite article with the name of each month); gearran: gelding; s矛ol: seed; an Giblean: April; an C猫itean: May.

Abairtean na seachdaine

gu math cumanta am measg fir na Gaidhealtachd: very commonamongst the menfolk of the Gaidhealtachd; uaireannan, dheanadh iad sgrios: sometimes theywould plunder; tha sinn an-diugh ga thomhas mar co-ionann ri X: today we reckon on itbeing equivalent to X; an ceala-deug mu dheireadh dhen gheamhradh: the last fortnight ofthe winter; 鈥檚 gann gun cluinnear sme貌rach anns an Fhaoilleach mar a tha e an-diugh: athrush is rarely heard in the Faoilleach as it is today (ie the first month of the year); machluinneas sibh naidheachd nach gabh creidsinn, neo a tha gu math eu-coltach: if you hear astory that is unbelievable or most unlikely (to be true); each fireann a th鈥 air a spothadh: amale horse which has been castrated; tha an treas m矛os furast鈥 a chuimhneachadh: the thirdmonth is easy to remember; b鈥 e Mars dia a鈥 chogaidh anns an t-seann R貌imh: Mars was thegod of war in ancient Rome; bhiodh am M脿rt a鈥 gluasad anns a鈥 mh矛osachan a r猫ir na h-aimsir:am M脿rt would move in the calendar according to the weather (ie it was a weathermonth,not a strict calendar-month); nach soirbhich leibh: you will not be successful; bidh Xtric is minig a鈥 moladh a鈥 mh矛osa seo: X very often praises this month.

Puing ghr脿mair na seachdaine

Mar a theirear ann am Beurla: as is said in English.Theirear represents the present and future tense of the Indicative mood of the Passive voiceof the irregular verb, abair (say). Mar a theirear ann an Sp脿inntis, 鈥淎dios鈥 (as is said inSpanish, 鈥淎dios鈥). You will already be familiar with irregularities in this verb, such as abaire! (lit. say it!); tha mi ag r脿dh (I say, am saying); thuirt i (she said) and theirinn (I wouldsay). Note that in some places, notably Argyll, theirear may be replaced by abrar. Mar adh鈥檃brar ann an Eadailtis, 鈥淎rrivederci鈥 (as is said in Italian, 鈥淎rrivederci鈥).

Sean-fhaclan na seachdaine

Three proverbs this week: 1. Chan eil port a sheinneas an sme貌rachsan Fhaoilleach, nach gul i seachd uairean mus ruith an t-earrach: for every song the thrushsings in the Faoilleach, she will lament seven times before the spring is over. I think thismeans that there is a long time between the Faoilleach (originally at the end of winter whenyou might expect to hear a thrush) and the end of Spring 鈥 so don鈥檛 be in a hurry to getthings done too early in the season. 2. Tha sin mar smeuran dubha san Fhaoilleach: that islike ripe bramble berries (blackberries) in January 鈥 a most unlikely event! 3. Am feur a thiga-mach sa Mh脿rt, th猫id e a-staigh sa Ghiblean. The grass which comes out in March willdisappear in April ie if the shoots of a crop appear too soon, they will wither and die 鈥 soyou must live within the constrictions of the seasons provided by nature. Perhaps there鈥檚 agood philosophical point here!

Litir do Luchd-ionnsachaidh air LearnGaelic

Tha Litir do Luchd-ionnsachaidh air LearnGaelic (le PDFs)

All letters

Tha na litrichean uile an seo / The letters are available here

Podcast: Litir do Luchd-ionnsachaidh

Letter To Gaelic Learners

Podcast