Main content
Sorry, this episode is not currently available

A letter for Gaelic learners with Roddy MacLean.

Clip

Litir 58: Am buachaille

O chionn m矛os, dh鈥檌nnis mi dhuibh mu dheidhinn fear, Ruairidh MacIlleathain (nach robh c脿irdeach dhomh), a bha na bh脿illidh air oighreachd Ard Rois ann an taobh sear Siorrachd Rois. Bha sgeulachd neo dh脿 aige, a bha gl猫 inntinneach, mu dheidhinn daoine anns an sg矛re sin. Tha mi a鈥 dol a dh鈥檌nnse dhuibh mu dheidhinn fear aca 鈥 buachaille a bha a鈥 fuireach is ag obair ann. Chanadh daoine an-diugh gur e 鈥渃aractar鈥 a bh鈥 ann, ach 鈥檚 d貌cha aig an 脿m gur e 鈥渟laoightear鈥 a chanadh daoine ris!

Cha do dh鈥檉h脿gadh ainm air a shon is, mar sin, canaidh mi d矛reach 鈥渁m buachaille鈥 ris. Tha a鈥 chiad sgeulachd mu dheidhinn mar a rinn am buachaille a鈥 ch霉is air tuathanach beartach. Bha an sg矛re a鈥 fuiling, ann an ochd ceud deug 鈥檚 a h-ochd deug (1818), le d矛th-b矛dh, air sg脿th 鈥檚 nach do dh鈥檉h脿s am b脿rr gu math air a鈥 bhliadhna roimhe.

Chaidh am buachaille a bhruidhinn ris an tuathanach bheartach, agus dh鈥檌arr e air min a thoirt dha air creideas. 鈥橲 e sin gum p脿igheadh e air a son uaireigin ged nach p脿igheadh e sa mhionaid. Chan eil fhios a鈥檓 co-dhiubh 鈥檚 e min-choirce neo min-e貌rna a bh鈥 ann, agus chan eil e gu diofar don sgeulachd co-dhi霉.

Bha an tuathanach dhen amharas nach fhaigheadh e sgillinn airson na mine, agus chuir e deuchainn air a鈥 bhuachaille. 鈥淒猫,鈥 dh鈥檉haighnich e, 鈥渄猫 an gnothach a b鈥 fhe脿rr is a b鈥 ealanta a rinn thu a-riamh?鈥

鈥淎, uill,鈥 fhreagair am buachaille, 鈥渁 bheil cuimhn鈥 agad gun do chaill thu mart dubh turas? Bha mart a dh矛th ort an uairsin, agus th脿inig thu thugam-sa an ceann greis agus cheannaich thu mart breac bhuam. Uill, 鈥檚 e an aon bheathach a bh鈥 anns na dh脿!鈥

Bha an tuathanach airson faighinn a-mach ciamar a rinn am buachaille a鈥 ch霉is air. Thabhann e bolla mine dha, an asgaidh, nan innseadh e sin dha. 鈥淔urasta!鈥 fhreagair am buachaille. 鈥淭h脿inig am mart don bh脿thaich agam le a thoil fh猫in [mas fh矛or!] Thug mi grunn sgadan s脿illte a-mach 脿 baraille agus cheangail mi iad air bian a鈥 mhairt. As d猫idh beagan l脿ithean, dh鈥檉halbh a鈥 ghaoisid dhubh far an robh gach iasg agus, as d猫idh l脿imh, 鈥檚 e gaoisid bh脿n a dh鈥檉h脿s na 脿ite!鈥 Fhuair e a鈥 mhin!

Turas eile, bha am buachaille a鈥 tilleadh dhachaigh 脿 Cataibh nuair a chunnaic e mart ann am p脿irc leis fh猫in. Ach bha earball goirid air. Bha cuideigin air ceann a-mach an earbaill a ghearradh dheth. Thug e am mart leis agus chuir e am falach ann an coille e.

Lorg e seiche mairt agus ghe脿rr e an t-earball dhith. Cheangail e sin gu c霉ramach air earball a鈥 mhairt aige, agus dh鈥檉halbh e leis a dh鈥檌onnsaigh an aiseig thar Caolas Dh貌rnaich. Nuair a bha am b脿ta an impis falbh, leum duine m貌r 鈥 tuathanach 鈥 air b貌rd. Chaidh e a dh鈥檌onnsaigh a鈥 mhairt is thug e s霉il gheur air.

鈥淐haill mi mart o chionn tr矛 latha,鈥 thuirt e, 鈥渁gus mura b鈥 e gu robh earball fada aig an fhear sin, chanainn gur e sin am fear agamsa.鈥

鈥淎ch 鈥榮 ann leamsa a tha e,鈥 fhreagair am buachaille.

Choimhead an tuathanach air a鈥 mhart a-rithist. 鈥淭ha mi deimhinne gur e seo am fear agamsa, ach gu bheil earball fada air.鈥

Leis a sin, thug am buachaille sgian a-mach, ghe脿rr e an t-earball gu l猫ir dheth, agus thilg e anns a鈥 mhuir e. 鈥淎-nise,鈥 thuirt e ris an tuathanach,鈥 mionnaich gur ann leat-sa a tha e!鈥 Ach cha b鈥 urrainn dha, leis gu robh an fhianais air a dhol air falbh leis an t-sruth.

Faclan na seachdaine

b脿illidh: factor; oighreachd: estate; buachaille: herdsman;slaoightear: rogue, dishonest rascal; beartach: wealthy; mart: cow or bullock raised forbeef; breac: speckled,spotted; b脿thach: byre; gaoisid: mammalian hair as on cow or horse(also human hair not on the head); Cataibh: Sutherland; p脿irc: grassy field; earball: tail;seiche mairt: cow鈥檚 skin; gu c霉ramach: carefully; Caolas Dh貌rnaich: Dornoch Firth;deimhinne: certain.

Abairtean na seachdaine

cha do dh鈥檉h脿gadh ainm air a shon: a name was not left for him;air sg脿th 鈥檚 nach do dh鈥檉h脿s am b脿rr gu math air a鈥 bhliadhna roimhe: because the crop(s)did not grow well the year before; dh鈥檌arr e air min a thoirt dha air creideas: he asked him togive him meal on credit; d猫 an gnothach a b鈥 fhe脿rr is a b鈥 ealanta a rinn thu a-riamh?: whatis the best and most skilful business you ever did?; bha mart a dh矛th ort an uairsin: you hadneed of a beast then; 鈥檚 e an aon bheathach a bh鈥 anns na dh脿: both of them were the sameanimal; thabhann e bolla mine dha, an asgaidh, nan innseadh e sin dha: he offered him aboll of meal, free of charge, if he would tell him that; le (a) thoil fh猫in [mas fh矛or]: of itsown volition [if you believe that]; thug mi grunn sgadan s脿illte a-mach 脿 baraille: I took afew salted herring out of a barrel; cheangail mi air bian a鈥 mhairt iad: I tied them to thebullock鈥檚 hide; bha cuideigin air ceann a-mach an earbaill a ghearradh dheth: somebody hadcut the distal end of the tail off; chuir e am falach ann an coille e: he hid it in a wood; nuaira bha am b脿ta an impis falbh: when the boat was about to leave; thug e s霉il gheur air: heexamined it closely; mionnaich gur ann leat-sa a tha e; swear it is yours; leis gu robh anfhianais air a dhol air falbh leis an t-struth; as the evidence had gone with the current.

Puing ghr脿mair na seachdaine

Chan eil fhios a鈥檓 co-dhiubh 鈥檚 e min-choirce neo mine貌rnaa bh鈥 ann, agus chan eil e gu diofar don sgeulachd co-dhi霉: I don鈥檛 know whether itwas oatmeal or barley meal, and it doesn鈥檛 make a difference to the story anyway. Do younotice the different spellings of co-dhiubh and co-dhi霉 (although, to be honest, the two areoften mixed up)? The first is a conjunction, used to mean 鈥渨hether鈥, as in a choice betweentwo things. Bidh mi ann co-dhiubh bhios i tioram neo fliuch (I will be there whether it is dryor wet). The second is an adverb, used in several types of circumstance. For example, it canstand for 鈥渁nyway, whatever鈥. Chan eil sin gu diofar dhomh 鈥 th猫id mi ann co-dhi霉 (thatdoesn鈥檛 matter to me 鈥 I鈥檒l go anyway). Sometimes you will hear it at the tail end of aconversation eg Co-dhi霉, chan eil math dhomh a bhith a鈥 gearain 鈥 tha obair agam ridh猫anamh (anyway, there鈥檚 no point in complaining 鈥 I鈥檝e got work to do). It can also mean鈥渁t least鈥. Bidh iad ann, neo co-dhi霉 bidh M脿iri ann (they鈥檒l be there, or at least Mary willbe there).

Gn脿ths-cainnt na seachdaine

mura b鈥 e gu robh earball fada aig an fhear sin, chanainn gure sin am fear agamsa: if it wasn鈥檛 [for the fact] that that one has a long tail, I would say thatit is my one.

Litir do Luchd-ionnsachaidh air LearnGaelic

Tha Litir do Luchd-ionnsachaidh air LearnGaelic (le PDFs)

All letters

Tha na litrichean uile an seo / The letters are available here

Podcast: Litir do Luchd-ionnsachaidh

Letter To Gaelic Learners

Podcast