大象传媒

Tha samhla ann an G脿idhlig a chluinnear bho 脿m gu 脿m 鈥� cho carach ris a鈥� mhadadh-ruadh. Neo cho carach ris an t-sionnach. Bidh cuimhn鈥� agaibh bho Litir eile gu bheil madadh-ruadh agus sionnach a鈥� ciallachadh na h-aon rud 鈥� fox ann am Beurla. Chan eil teagamh nach eil cli霉 aig an t-sionnach mar bheathach carach. Tha e doirbh an gnothach a dh猫anamh air sionnach.

Sin mar a tha e ann am beul-aithris co-dhi霉. Tha m貌ran seann sgeulachdan ann anns a bheil sionnach a鈥� deanamh a鈥� ghnothaich air beathach eile. Agus tha e coltach gu bheil beagan dhen fh矛rinn ann an cuid aca. Mar eisimpleir, chaidh innse do dh鈥檉hear a bha a鈥� cruinneachadh beul-aithris Gh脿idhlig anns an naoidheamh linn deug gum faca seann duine sionnach a鈥� sealg turas ann an loch far an robh lachan gu le貌r. Chuir e bad fraoich na bheul, gus nach fhaiceadh na lachan e, agus shn脿mh e a-mach gu meadhan an locha. Mar sin, fhuair e am measg nan lach gun fhiosda dhaibh. An uairsin leig e am fraoch 脿s a bheul, agus mharbh e d脿 lach. B鈥檈san am balgair!

Agus sin facal eile airson sionnach 鈥� balgair. Ach tha e cuideachd a鈥� ciallachadh duine a tha carach neo ladarna neo mi-onorach neo d矛reach gun fheum. Balgair.

Tha st貌iridh eile ann mu dheidhinn an t-sionnaich a tha a鈥� sealltainn cho glic 鈥檚 a tha e. Bidh na madaidhean sin a鈥� faighinn deargannan orra mar a bhios gach beathach eile dhen t-se貌rsa. Agus tha deargannan a鈥� cur dragh m貌r air na beathaichean air a bheil iad a鈥� fuireach. Bhiodh na seann daoine ag r脿dh gu robh d貌igh sh貌nraichte aig an t-sionnach faighinn cuidhteas iad. Bhiodh an sionnach a鈥� coimhead timcheall airson p矛os cl貌imhe a th脿inig bho chaora. Mar a tha fios agaibh, bidh caoraich a鈥� f脿gail cl貌imh air creagan is g脿rraidhean is feansaichean, is air feadh an 脿ite.

Bhiodh an sionnach a鈥� cur a鈥� chl貌imh na bheul is a鈥� dol s矛os a dh鈥檃bhainn. Bhiodh e a鈥� dol a-steach don abhainn, agus ga leigeil fh猫in s矛os anns an uisge gu slaodach, earball an toiseach. Bhiodh na deargannan a鈥� teicheadh bhon uisge suas a dh鈥檌onnsaigh ceann an t-sionnaich. Chumadh an sionnach a鈥� dol ga leigeil fh猫in na b鈥櫭瑂le is na b鈥櫭瑂le gus nach robh c脿il os cionn an uisge ach a shr貌n, a bheul agus am p矛os cl貌imhe. Mu dheireadh, fhad 鈥檚 a bha sr貌n an t-sionnaich a鈥� dol fon uisge, leumadh na deargannan air a鈥� chl貌imh, leigeadh an sionnach a鈥� chl貌imh 脿s a bheul, agus dh鈥檉halbhadh na deargannan leis an t-sruth, s矛os an abhainn. Abair beathach glic!

Agus is toil leam an sgeulachd mun d貌igh anns an d鈥檉huair an sionnach l脿mh an uachdair air a鈥� mhadadh-allaidh. Bha foghlam aig a鈥� mhadadh-allaidh ach cha robh foghlam aig an t-sionnach idir. Agus bha am madadh-allaidh na bu mhotha 鈥檚 na bu l脿idire.

Co-dhi霉, latha a bha seo, bha iad air chuairt c貌mhla agus chunnaic iad each m貌r. Thuirt an sionnach ris a鈥� mhadadh-allaidh, 鈥淎n urrainn dhut an t-ainm air crudha an eich a leughadh?鈥�

鈥淐han eil fhios a鈥檓,鈥� dh鈥檉hreagair am madadh-allaidh, 鈥渁 bheil ainm air?鈥�

鈥淥 tha,鈥� ars鈥� an sionnach,鈥� agus leis gu bheil foghlam agad, bidh comas agad a leughadh.鈥�

Chaidh am madadh-allaidh na b鈥檉haisge 鈥檚 na b鈥檉haisg鈥� air an each. Gach turas a thogadh an t-each cas, dh鈥檉heuchadh am madadh-allaidh ris na bha sgr矛obhte air a鈥� chrudha a leughadh. Mu dheireadh thall, nuair a bha e ro fhaisg, thog an t-each a chas agus bhreab e am madadh-allaidh air a cheann gu cruaidh. 鈥淥,鈥� ars鈥� an sionnach, 鈥渃han eil mise nam sgoilear agus cha bu toil leam a bhith!鈥�

cli霉: reputation; beul-aithris: oral tradition; a cruinneachadh: collecting;bad fraoich: a clump of heather; shn脿mh: swam; ladarna: impudent; mi-onorach:dishonest; deargannan: fleas; a teicheadh: fleeing; l脿mh an uachdair: the upper hand; bhreab:kicked

tha e doirbh an gnothach a dh猫anamh air: it is hard to defeat,takea rise out of; far an robh lachan gu le貌r: where there were plenty of ducks; gus nach fhaiceadhna lachan e: so that the ducks wouldnt see him; gun fhiosda dhaibh: without their knowledge;B'esan am balgair!: it's him that was the wily rogue! (but balgair also means fox);airson p矛os cl貌imhe a th脿inig bho chaora: for a piece of wool that came from a sheep; galeigeil fh猫in s矛os anns an uisge gu slaodach, earball an toiseach: immersing himself slowly inwater, tail first; a dhionnsaigh ceann an t-sionnaich: towards the fox's head; dh'fhalbhadhna deargannan leis an t-sruth: the fleas would leave with the current; bha foghlam aig amhadadh-allaidh: the wolf was educated; an urrainn dhut an t-ainm air crudha an eich aleughadh?: can you read the name on the horses shoe?; chan eil mise nam sgoilear agus chabu toil leam a bhith: I am not a scholar and I wouldn't like to be.

(bha) d貌igh sh貌nraichte aig an t-sionnach faighinn cuidhteasiad: the fox had a special way of getting rid of them. The phrase faigh cuidhteas is veryuseful. Fhuair mi cuidhteas an leabhair (I got rid of the book); cuin a gheibh thu cuidhtease? (when will you get dispose/get rid of it?). In some dialects it is faigh cuidhteas de egfhuair mi cuidhteas dhen ch脿r agam (I got rid of my car); 'eil cuimhn agad air an t-seannbh脿ta agam? Fhuair mi cuidhteas dhith (do you remember my old boat. I got rid of her). Onegrammatical point to be made is that the word order is never reversed, even when the verbshould, by normal rules, be terminal. eg Tha mi a' feuchainn ri faighinn cuidhteas iad (ordhiubh) NOT Tha mi a' feuchainn ri cuidhteas fhaighinn iad (or dhiubh). Remember thatthese exceptions to standard rules add richness to the language!

cho carach ris a' mhadadh-ruadh or cho carach ris an t-sionnach:as wily as the fox. Carach means wily, sly, cunning, deceitful. You might say this ofsomebody. Bha e cho carach ris an t-sionnach (he was as wily as the fox).