29/10/1999
A letter for Gaelic learners with Roddy MacLean.
Clip
-
Litir do Luchd-ionnsachaidh 17
Duration: 04:47
Litir 17: Gallaibh
Coimheadamaid air an ainm-脿ite 鈥淕allaibh鈥. Ann an d貌igh, tha e mi-fhortanach gur e sin an t-ainm a th鈥檃gainn airson na siorrachd as fhaide tuath air tir-m貌r na h-Alba. Tha e a鈥 ciallachadh 鈥渃e脿rn nan Gall鈥, agus 鈥檚 e Gall duine nach eil Gaidhealach, agus aig nach eil G脿idhlig. Ach nach robh G脿idhlig a-riamh aig muinntir Ghallaibh? A bheil na comhairlichean 脿s Gallaibh, a tha a鈥 cumail a-mach nach robh an c脿nan air a bruidhinn gu m貌r ann a sin, ceart neo ce脿rr? Uill, tha iad ce脿rr.
Ged is 鈥檚 e Lowlander a bhios sinn a鈥 ciallachadh mar is trice an-diugh le 鈥淕all鈥, bha e tric a鈥 ciallachadh, o shean, 鈥淟ochlannach鈥 agus, nuair a ch矛 sinn ainmean air a鈥 mhap mar 鈥淐amus nan Gall鈥, tha fios againn gur e 鈥淐amus nan Lochlannach鈥 a bhathar a鈥 ciallachadh. Bha seann ainm air na h-Eileanan Siar 鈥 Innse Gall 鈥 Eileanan nan Lochlannach. Ach chan eil an t-ainm sin iomchaidh an-diugh air sgath 鈥檚 gur iad na h-eileanan sin an t-脿ite as Gaidhealaiche a th鈥檃nn ann an Alba.
Ach d猫 mu dheidhinn Ghallaibh? Chan eil teagamh nach robh na Lochlannaich na bu l脿idire ann an sin na bha iad, can, ann an Cataibh. Agus ann am f矛or cheann an ear-thuath na siorrachd, tha a鈥 chuid as motha de na h-ainmean-脿ite a鈥 tighinn bho Lochlannais, an 脿ite G脿idhlig. Ach seallaibh air seo. Tha mi a鈥 cur map de Ghallaibh air mo bheulaibh air a鈥 bh貌rd, agus seallaibh air na h-ainmean G脿idhlig 鈥 Bl脿r an Fhraoich, Monadh nan C脿rn, Beinn Freacadain, Cnoc Alltan Iain Duinn, is mar sin air adhart. Tha an t-uabhas dhiubh ann. Ainmean glan G脿idhlig ann an Gallaibh air am faighinn bho mhuinntir an 脿ite fh猫in anns an naoidheamh linn deug (19mh linn). Ciamar a fhuair luchd nam mapaichean ainmean G脿idhlig bho na daoine mura robh an c脿nan aca?
Agus tha fianais eile ann gu robh G脿idhlig air a bruidhinn gu m貌r ann an Gallaibh, ach a-mh脿in anns an ear-thuath, agus ann an cuid de bhailtean, leithid Inbhir Uige, far an robh a鈥 Bheurla l脿idir. Tha aithris ann, a chaidh a sgr矛obhadh trath anns an ochdamh linn deug (18mh linn), a tha ag iarraidh oirnn smaoineachadh air loighne dh矛reach eadar Inbhir The貌rsa agus Inbhir Uige. 鈥溾橲 e Beurla a th鈥檃ig a鈥 chuid as motha gu sear air an loighne,鈥 tha i ag r脿dh, 鈥淸ach] air an taobh siar 鈥檚 e G脿idhlig a th鈥檃ca. Anns an sg矛re sin [air an taobh siar] feumaidh ministearan searmonachadh anns an d脿 ch脿nan.鈥
Ann am meadhan na h-ochdamh linn deug, sgr矛obh 霉ghdar eile, 鈥淭ha deich sg矛rean ann an Gallaibh, c貌ig aca sin anns a bheilear a鈥 bruidhinn Beurla dhen t-se貌rsa Albannach, agus anns a鈥 ch貌ig eile n脿dar de Gh脿idhlig bhriste...鈥 Aig deireadh na linne, ge-t脿, a-r猫ir an Old Statistical Account, bha a鈥 Bheurla a鈥 faighinn l脿mh-an-uachdair, ach a-mh脿in ann an sg矛re Mheaghrath anns an iar-thuath. Agus chum cr矛onadh na G脿idhlig a dol. Ann an ochd ceud deug, ceithir fichead 鈥檚 a h-aon deug (1891) cha robh ach ceithir m矛le duine air fh脿gail aig an robh G脿idhlig ann an Gallaibh, aona duine deug 脿s gach ceud anns an t-siorrachd.
Ach, cr矛onadh ann neo 脿s, chan eil e f矛or ri r脿dh nach eil dualchas Gaidhealach aig Gallaibh. Agus carson a tha e貌las mar seo cutromach? Uill, tha luchd-taic na G脿idhlig ann an Gallaibh air sp脿irn mh貌r a dh猫anamh airson sgoil-脿raich Gh脿idhlig a chur air chois ann an Inbhir The貌rsa. Agus a-nise, tha cuid de chomhairlichean Ghallaibh a鈥 cur na h-aghaidh, agus iad dhen bheachd nach robh a鈥 Gh脿idhlig a-riamh l脿idir anns an sg矛re. Uill, tha mi鈥檔 d貌chas, aig a鈥 cheann thall, gun dean e貌las a鈥 ch霉is air aineolas.
Faclan na seachdaine
Abairtean na seachdaine
Puing ghr脿mair na seachdaine
Gn脿ths-cainnt na seachdaine
Litir do Luchd-ionnsachaidh air LearnGaelic
Tha Litir do Luchd-ionnsachaidh air LearnGaelic (le PDFs)
All letters
Tha na litrichean uile an seo / The letters are available here
Podcast: Litir do Luchd-ionnsachaidh
Letter To Gaelic Learners
Podcast
-
Litir do Luchd-ionnsachaidh
Litrichean Gaidhlig do luchd-ionnsachaidh. Gaelic letters for students of the language.