大象传媒

Ond n么l yn 1963 y dechreuodd y gwaith adeiladu 拢80 miliwn gwreiddiol ar yr hen safle 20 hectar ger Cemaes ar arfordir gogleddol M么n gan roi gwaith i nifer o hogiau ifanc lleol.

Ond i wneud lle i'r pwerdy newydd, modern, roedd rhaid aberthu rhai o'r adeiladau lleol, a'r hanes oedd yn gysylltiedig 芒 nhw.

Roedd y tir lle saif pwerdy Wylfa heddiw yn faes chwarae enfawr i Helen Owen o Dregele pan oedd yn blentyn. Dyma ei hatgofion hi o dri th欧 yn yr ardal cyn iddynt gael eu dymchwel i godi'r pwerdy:

"Fel plant, byddem yn mynd i chwarae o gwmpas lle mae Wylfa r诺an. Roedd arfer bod hen d欧 ar y tir - Galan Ddu. Roedd yn gartref i Rosina Buckman [cantores opera o Seland Newydd]," meddai Helen.

Cafodd mam-yng-nghyfraith Rosina, Emma D'Oisley, ei chladdu ger y t欧 ym Mhorth Wnal, ond cafodd ei chorff ei symud i Eglwys Llanbadrig yng Nghemaes pan gafodd y t欧 ei dynnu lawr i adeiladu Wylfa.

"Roedd ei bedd ger y t欧 o dan hen greigan fawr lle byddai'n eistedd i sgwennu llythyrau ar ddyddiau Sul, yn 么l y s么n. Byddem ni fel plant bach yn chwarae yno a phob nos, cyn gadael, yn ffarwelio 芒 hi. Roedd 'na 'R.I.P' wedi ei 'sgwennu ar y bedd; fel plant bach Cymreig heb lawer o Saesneg, 'doedden ni ddim yn si诺r beth oedd hynny'n ei olygu. Ond yn y diwedd, ddaru ni benderfynu mai 'Return if Possible' oedd o, felly dyna beth fydden ni'n ei ddweud wrthi bob nos! 'Goodbye Emma D'Oisley, going home now, return if possible.'"

Mae s么n bod rhai wedi gweld ysbryd Rosina, y gantores opera, yn y Wylfa.

"Maen nhw'n dweud mai ei hysbryd hi sydd yn Wylfa," meddai Helen "ond dwi ddim yn si诺r iawn o hynny," meddai Helen.

"Bu cefnder a chyfneither i mi yn byw yng Nghalan Ddu, ac roedd Eric yn gweithio yn Wylfa. Un noson, penderfynodd chwarae t芒p o ferch yn canu opera yn y twnnel lle'r oedd gweithwyr Gwyddelig yn gweithio! 'Doedd neb yn adnabod llais Rosina, felly 'falle mai dyna lle gychwynnodd y straeon am ysbryd!"

"Dwi'n cofio hefyd mynd i lawr i'r traeth efo Lady Vivian o blasty Cestyll i hel shrimp.

"Wedyn byddai Richard, ei butler, yn dod lawr i'r traeth i nofio. Byddai'n cerdded o'r t欧 dros y cae efo gaberdine dros ei dryncs nofio! Dyma fo'n tynnu ei sgidiau a'r gaberdine ac yn neidio mewn i'r m么r.

"Mae tir Cestyll hefyd yn rhan o Wylfa, ond maen nhw wedi tynnu'r hen d欧 i lawr erbyn hyn.

"Ddaru nhw hefyd dynnu yr hen Wylfa Manor i lawr."

"Roedd yn d欧 mawr efo grisiau'n mynd i fyny at y drws ffrynt, a dwy lusern fawr bob ochr. Roedd Mr David Hughes yn byw yno, taid i Ronnie Madog Jones ddaru roi'r arian i adeiladu neuadd bentref Cemaes.

"Yna, cafodd ei ddefnyddio fel llety i efaciw卯s adeg y rhyfel. Dwi'n cofio mam a thair o'i ffrindiau yn cael eu gofyn i fynd draw i ll'nau'r lle, a ni'r plant yn mynd efo nhw.

Roedd 'na risiau spiral yn mynd i fyny i'r to ac yn y gegin roedd 'na ddau ddrws bob ochr i'r Aga. Dwi'n cofio mam yn ein stopio ni rhag agor yr un i'r chwith gan fod 'na risiau yn mynd i lawr i'r m么r. Mi ges i gipolwg a dwi'n cofio gweld gwyrddni'r gwymon sydd ar waelod y m么r; efallai ei fod yn llwybr i lawr i Draeth Porth yr Ogof.

"Mae gen i hen deilsen o laethdy Wylfa Manor; un efo stori Aesop's Fable arno. Roedd y rhain ar waliau'r llaethdy, o'r top i'r gwaelod.

"Mae'n wahanol gweld ardal Wylfa heddiw, heb yr hen dai yma, ond dwi wastad yn gweld y lle fel yr oedd pan roedden ni'n blant: mynd am dro ar ddydd Sul i Ynys yr 糯yn lawr i Borth yr Ogof lle'r oedd bad achub cyntaf Cemaes.

"Byddem wastad yn dod o hyd i blisgyn coconyt - efallai wedi cael eu golchi i'r lan o'r llongau oedd yn mynd heibio ar eu ffordd i Lerpwl."

Cyhoeddwyd cyfraniad Helen Owen yn wreiddiol ar wefan 大象传媒 Lleol.