大象传媒

Pan arweiniodd Gilbert de Clare y Normaniaid i Geredigion yn 1110 a chodi castell ym mhob un o gymydau'r wlad, dewisodd fryn llai amlwg uwchben afon Ystwyth i godi castell cylchwaith, a gellir gweld yr olion yno heddiw uwchben fferm Tanycastell.

Bu llawer o frwydro rhwng Cymro a Sais dros y castell hwnnw cyn i Edward I oresgyn Ceredigion yn 1277 a dewis safle ger y m么r ar lan aber afon Rheidol - ond rywsut fe lynnodd yr hen enw wrth y lle newydd. Gofynnodd i'w frawd Edmund i arolygu'r gwaith, a chodwyd castell ar ffurf diamwnt i ffitio'r safle, a bwrdeistref gerllaw.

Roedd castell Aberystwyth yn rhan o'r gadwyn o gestyll a gynlluniodd Edward er mwyn cyfyngu Llywelyn ap Gruffudd i'w dywysogaeth fechan yng Ngwynedd is Conwy. Cyn i'r gwaith gael ei gwblhau, llwyddodd y Cymry lleol adeg gwrthryfel Pasg 1282 i feddiannu'r castell a'i ddifrodi, ond byr fu eu buddugoliaeth, ac aeth y gwaith ymlaen gystal fel y llwyddodd y garswn i wrthsefyll gwarchae adeg gwrthryfel Madog ap Llywelyn yn 1294, diau gyda chymorth cyflenwadau a ddaeth mewn llongau.

Yn 1404, ar yr ail gynnig, llwyddodd milwyr Owain Glynd诺r i gymryd meddiant o'r castell, ac am bedair blynedd bu'n ganolfan bwysig tra bod Glynd诺r yn gweithredu fel tywysog gwlad annibynnol. Bu'n rhaid i'r tywysog Harri o Drefynwy ddod 芒 byddin sylweddol i warchae'r castell, gan ddefnyddio gynnau am y tro cyntaf ym Mhrydain; ildiodd y castell, ond dihangodd Glynd诺r.

Wedi hynny fe ddirywiodd cyflwr castell Aberystwyth, ond roedd modd i'r masnachwr anturiaethau Thomas Bushell, oedd yn ecsploetio mwynfeydd plwm ac arian Cwmsymlog, greu bathdy arian yn yr adeiladau yn 1637, ac oddi yno daeth yr arian i dalu milwyr Charles I ar ddechrau'r Rhyfel Cartref yn 1642.

Diwedd y g芒n oedd i fyddin Seneddol fynd o gastell i gastell yng ngorllewin Cymru; gwarchaewyd a meddiannwyd Aberystwyth yn 1646. Gorchmynnodd Cromwell i'r muriau a'r adeiladau gael eu dinistrio 芒 phowdr gwn, sy'n esbonio cyflwr y lle heddiw.