´óÏó´«Ã½

Mae'r gwrthbleidiau yn galw am ymchwiliad annibynnol ynghylch sut y mae Llywodraeth Cymru wedi delio â phandemig Covid-19 i adrodd ei ganfyddiadau cyn etholiad y Senedd yn 2021.

Mae'r Ceidwadwyr Cymreig yn dweud fod yr amseru'n bwysig fel y gall gweinidogion "gael eu dwyn i gyfrif" gan y cyhoedd.

Oherwydd cyfyngiadau amser, mae Plaid Cymru a Phlaid Brexit ond yn galw am adroddiad dros dro cyn y bleidlais ym mis Mai nesaf.

Mae gweinidogion wedi cadarnhau eu bod yn cytuno y dylai ymchwiliad cyhoeddus gael ei gynnal, ond dywedodd y Cwnsler Cyffredinol Jeremy Miles y dylai fod yn rhan o ymchwiliad i'r ymateb ledled y DU.

Ychwanegodd nad dyma'r amser cywir i wneud penderfyniad ynglÅ·n ag amseriad yr ymchwiliad.

Roedd y prif weinidog eisoes wedi cefnogi'r egwyddor o sefydlu "ymchwiliad cyhoeddus annibynnol" fis diwethaf.

Ar 20 Mai, mewn ymateb i gwestiwn gan arweinydd Plaid Cymru Adam Price, dywedodd Mark Drakeford: "Ni allaf ragweld pryd fydd hynny, ond yr egwyddor y mae Mr Price wedi'i hamlinellu - rwy'n hapus iawn i gadarnhau fy nghefnogaeth i'r egwyddor honno."

Roedd y ddadl dan arweiniad y Ceidwadwyr Cymreig mewn cyfarfod digidol o'r Senedd ddydd Mercher yn ymgais i sicrhau ymrwymiadau pellach gan Lywodraeth Cymru ar fanylion unrhyw ymchwiliad yn y dyfodol.

Mae'r Torïaid yn galw am "ymchwiliad annibynnol dan arweiniad barnwr wedi'i benodi gan Senedd Cymru… i gael ei gychwyn ar ddyddiad priodol, pan fydd y pandemig dan reolaeth, ac i ddod i ben cyn etholiad nesaf Senedd Cymru".

Dywedodd Paul Davies, arweinydd y blaid yn y Senedd: "Mae'n hanfodol bod yr ymchwiliad hwn yn agored ac yn dryloyw, ac yn gwbl annibynnol o Lywodraeth Cymru i sicrhau hyder y cyhoedd yn y broses.

"Rhaid cyhoeddi canfyddiadau allweddol unrhyw ymchwiliad cyn gynted ag sy'n ymarferol bosibl, cyn etholiad nesaf Senedd Cymru, fel y gellir dwyn y gweinidogion hynny sy'n gyfrifol am ymateb Llywodraeth Cymru i'r argyfwng i gyfrif.

"Y peth olaf sydd ei angen arnom yw ymholiad a reolir gan wleidyddion sy'n llusgo ymlaen am flynyddoedd."

Dywedodd Mandy Jones o Blaid Brexit fod yn rhaid i'r ymchwiliad "gael ei arwain a'i benodi gan y Senedd" ac nad yw'r blaid yn "cefnogi ymgais Llywodraeth Cymru i reoli'r ymchwiliad".

Mae Plaid Cymru wedi galw ers tro am ymchwiliad cyhoeddus i ddechrau ar unwaith fel y gellir dysgu gwersi "i lywio ymatebion gwell yn y dyfodol ac er mwyn gwella'r broses o wneud penderfyniadau".

Dywedodd arweinydd y blaid, Adam Price AS: "Dylai'r broses o sefydlu ymchwiliad annibynnol dan arweiniad barnwr i ymdriniaeth Llywodraeth Cymru o argyfwng coronafeirws ddechrau nawr, gydag adroddiad cychwynnol ar ei ganfyddiadau i'w gyflwyno cyn etholiadau Senedd y flwyddyn nesaf.

"Dylai ymchwiliad i'r modd y gwnaeth Llywodraeth San Steffan ymdrin â phandemig Covid-19 hefyd fod yn rhedeg ochr yn ochr ag unrhyw ymchwiliad yng Nghymru."

Er eu bod yn cefnogi'r syniad cyffredinol o ymchwiliad cyhoeddus, byddai newidiadau arfaethedig Llywodraeth Lafur Cymru i'r cynnig gerbron y Senedd ddydd Mercher yn dileu unrhyw ymrwymiad iddo gael ei arwain gan farnwr wedi'i benodi gan y Senedd, a'i fod yn cael ei gwblhau cyn etholiad y Senedd yn 2021.

Mae adroddiad a gomisiynwyd gan Blaid Cymru i ymdriniaeth Llywodraeth Cymru o'r pandemig wedi dod i'r casgliad "ei bod yn rhy gynnar i ddeall yn iawn effaith yr holl benderfyniadau a wnaed hyd yma, ond mae'n amlwg hefyd bod rhai penderfyniadau wedi arwain at effeithiau niweidiol ar bobl a'u cymunedau yng Nghymru".

Dywedodd Dr Camilla Ducker, meddyg teulu ac ymgynghorydd i Sefydliad Iechyd y Byd: "Roedd y penderfyniad i roi'r gorau i brofi ac olrhain cymunedol wedi mynd yn groes i'r neges 'profi, profi, profi', sef neges gyson Sefydliad Iechyd y Byd ar y pryd.

"Trwy roi'r gorau i brofi ac olrhain cymunedol ar gyfer Covid-19, fe gollodd Cymru'r gallu i ddeall y lledaeniad a'r gallu i'w reoli.

"Fe ddylid ystyried y materion yma wrth i gynlluniau gael eu gwneud ar gyfer y camau nesaf wrth ymateb i Covid-19, gan gynnwys ceisio lliniaru'r risg real o ail don o achosion."