´óÏó´«Ã½

Pe na bai'r pandemig Covid-19 wedi digwydd fe fyddai cyngerdd agoriadol yr Eisteddfod Genedlaethol wedi'i chynnal yn Nhregaron heno.

Ond fel cymaint o ddigwyddiadau mawr eraill roedd rhaid gohirio, ac mae hynny wedi bod yn ergyd i bobl Tregaron a busnesau'r dref.

Yn lle croesawu degau o filoedd o ymwelwyr, mae'r dref - fel cymaint o rai eraill ar hyn o bryd - yn dawel wrth iddi ddod allan yn raddol o'r cyfnod clo.

A bydd rhaid i Geredigion aros blwyddyn arall hyd nes bod modd croesawu'r Brifwyl yn ôl i'r sir am y tro cyntaf mewn bron i 30 o flynyddoedd.

Paratoi at 'flwyddyn fawr'

Eisteddfod Aberystwyth yn 1992 oedd y tro diwethaf iddi ymweld â Cheredigion.

I bobl fusnes Tregaron, ar ddechrau 2020 roedd yr Eisteddfod yn cynnig cyfleoedd mawr - roedd cyffro a llawer o edrych ymlaen.

Mae Anwen Evans yn berchen ar siop gigydd yng nghanol y dref.

"Ro'n i wedi bod yn siarad gyda Cywain er mwyn bod yn rhan o'r siop ar y maes, ac roedd llawer o baratoi yn digwydd a gweithio mas beth fyddwn ni'n gallu gwneud a sut oeddwn ni yn mynd i wneud e," meddai.

"Ro'n i'n meddwl 'it's gonna be a big year'. Ond i ni doedd e ddim jyst am un wythnos.

"Wi'n gweld e fel pobl yn dod i'r ardal dros yr haf i gyd. Dod i weld yr ardal cyn yr Eisteddfod a dod 'nôl ar ôl yr Eisteddfod."

Fe fentrodd Anwen ar brosiect newydd hefyd gyda'i golygon ar yr Eisteddfod - trawsnewid hen adeilad y banc yng nghanol y dref yn fwyty.

Y nod oedd agor cyn Awst - ond gyda Covid-19 daeth stop ar y gwaith.

"Baswn i wedi gadael e cwpl o flynydde ar wahân i'r ffaith bod yr Eisteddfod yn dod ac o'n i'n meddwl bod y siawns yna a'r exposure i'r dref yn huge.

"Oedd 'da ni bobl yn dod i'r dref o ddiwedd mis Ionawr i gael golwg ar y dref cyn i'r Eisteddfod ddod."

Er bod gohirio eleni yn "anorfod" dan yr amgylchiadau, yn ôl Elin Jones - cadeirydd pwyllgor gwaith yr Eisteddfod - mae 'na dal rywfaint o siom wrth i'r wythnos ei hun gyrraedd.

"Mae'r siom yn fwy erbyn hyn o feddwl nawr ry'n ni nawr yn ystod yr wythnos hynny," meddai Ms Jones, sydd hefyd yn cynrychioli Ceredigion yn Senedd Cymru.

"Mae'r siom o feddwl am y caeau gwag yna yn Nhregaron ac am y diffyg yna o'r holl weithgaredd roedden ni i gyd wedi bod yn cynllunio yn ein meddyliau."

Ychwanegodd: "Ry'n ni i gyd yn edrych ar y tywydd o ddydd i ddydd a meddwl tybed sut fyddai 'Steddfod Tregaron wedi ei gael.

"Ond mae pawb yn deall y sefyllfa wrth gwrs, ac ry'n ni'n hollol gyffrous am ailgydio yn y gwaith i gyd pan gawn ni'r hawl i wneud hynny a bwrw ati yn y mawr obaith y byddwn ni'n cynnal yr Eisteddfod y flwyddyn nesa' yn Nhregaron.

"Bydd hi'n dipyn o Eisteddfod erbyn hynny achos bydd y disgwyl amdani wedi bod yn hir ac yn llawn cyffro."

Mwy o amser i ymgysylltu

Roedd busnesau lleol yn paratoi, a'r sir gyfan hefyd gan godi dros £400,000. Mae'n debyg y daw rhagor mewn ond does dim pwysau i godi mwy o arian.

Er y siom o orfod gohirio eleni mae nifer yn y dref yn gweld cyfle nawr mewn cael blwyddyn arall cyn cynnal yr ŵyl.

Dywedodd y cynghorydd Catherine Hughes, Cadeirydd Pwyllgor Lleol Tregaron: "Dim pawb sy'n gallu dweud eu bod nhw wedi cael yr Eisteddfod am ddwy flynedd.

"Mae'n gyfle arbennig - nid bod angen rhoi Tregaron ar y map - i ni hysbysebu'r ardal arbennig da ni'n byw ynddo."

Ac yn ôl Dewi Sion Evans - is-gadeirydd y Pwyllgor Profiad Ymwelwyr a Marchnata - bydd Eisteddfodwyr yn mwynhau ymweld ag atyniadau eraill ardal y brifwyl yn 2021.

"Dewch i'r dref farchnad hanesyddol, llwybr Abergwesyn, Soar y Mynydd, mae Cors Caron ar stepen y drws dim ond 10 munud o gerdded o'r Maes," meddai.

"Mae digonedd i weld a bydd croeso cynnes i bawb.

"Y llwyddiant i ni fan hyn yn lleol yw ein bod ni'n tynnu pobl di-Gymraeg mewn i deimlo'n rhan o ŵyl ddiwylliannol, Cymreig.

"Mae'r Eisteddfod gymaint yn fwy y dyddiau yma na dim ond y canu neu'r llefaru. Ac mae cael misoedd ychwanegol i ymgysylltu yn help mawr i ni gael y neges ar led ar draws y sir gyfan."

Y fainc i'r Brifwyl na fu

Dyw canslo neu ohirio Eisteddfod ddim yn digwydd yn aml.

Yn 1940 oedd y tro diwethaf, a hynny gan fod y Maes ym Mhen-y-bont yr Ogwr yn agos at ffatri gwneud bomiau, ac roedd cynnal y Brifwyl yno yn ystod y rhyfel yn ormod o risg.

Mewn gardd ar gyrion Tregaron mae 'na rywbeth i gofio Eisteddfod 2020, y Brifwyl gafodd ei gohirio oherwydd Covid-19.

Fe wnaeth y weldiwr Arwyn Rees fainc i nodi achlysur y Brifwyl gan roi'r dyddiad arni cyn y gohirio. Felly Eisteddfod Genedlaethol Tregaron 2020 sydd ar ei chefn.

"Mae'n unigryw am wn i," meddai. "Fydda i ddim yn gwneud un arall fel hyn, ddim gyda 2020 arni beth bynnag.

"Mae lot o bobl yn dod i'r clos yma a dweud 'Duw, Duw beth wyt ti'n mynd i wneud gyda honno nawr te?'

"A 'wi'n dweud 'does dim lot o wahaniaeth 'da fi, 'wi'n joio eistedd arni.' Mwy na thebyg fydden i ddim wedi'i chadw hi i fy hunan ond mae hi wedi cymryd ei lle yn dda fan hyn ar y clos ac mae'n gyfforddus."

Mainc er cof am Eisteddfod ddigwyddodd ddim. Ar ôl rhoi siom y gohirio i naill ochr, mae pobl Tregaron yn benderfynol o wneud Eisteddfod 2021 yn un i'w chofio.