´óÏó´«Ã½

Mae'r mwyafrif ohonom wedi gweld ein biliau ynni'n cynyddu eleni ond mae 'na rai sy' wedi eu gwarchod o'r cynnydd wedi iddynt fuddsoddi mewn ynni adnewyddadwy.

Mae fferm Aled Lewis o Dregaron yn hunangynhaliol o ran ynni ers i Aled gychwyn trawsnewid systemau y fferm yn 2012. Mae'r ymdrech i fod yn hunangynhaliol wedi golygu buddsoddi dipyn yn y dechnoleg er mwyn i'w fferm redeg ar adnoddau naturiol.

Dywedodd Aled: "Yn 2012 dechreuon ni ar ynni adnewyddadwy - rhoion ni pwmp gwres ground source mewn yn nhŷ Mam a Dad, wedyn paneli solar ar y sied ar y ffarm. Wedyn rhoion ni boeler biomas i gynhesu dŵr."

Y cam nesaf oedd ymgeisio am ganiatâd am dyrbin gwynt ond ni lwyddodd y cais am dyrbin na chais diweddarach am system AD. (Mae system AD yn troi deunydd organic yn biogas sy'n ynni adnewyddadwy amlbwrpas).

Y peth diwethaf i Aled i gael ar y fferm oedd system cyfuno gwres a phŵer (sef combined heat and power neu CHP, sy'n fodd effeithiol, carbon-isel o gynhyrchu trydan a gwres o un ffynhonnell ynni, sef asglodion/wood chip).

Technoleg gwyrdd

Esbonia Aled pam mae wedi mynd lawr y trywydd yma: "Dwi'n lico technoleg, dwi'n lico gwahanol bethe - diversification oedd y gair mawr yn 2018.

"O'n i yn gweld y broblem yma gyda trydan yn dod ond dim cymaint a hyn o broblem.

"Does dim yr infrastructure ynni yng Nghymru i wneud y pethe hyn i gyd - mae'r Senedd a San Steffan eisiau i bob tÅ· i rhedeg bant o air source neu heat pumps - does dim digon o drydan ar gael yn y wlad i redeg y ceir trydan 'ma a'r heat pumps a phopeth.

"Ni'n lwcus, mae'r fferm i gyd yn rhedeg bant o'r trydan (adnewyddadwy). Ni dal yn cael biliau trydan ac yn gorfod talu am y meters a'r standing charge ond dim ond rhwng tua £80 a £100 y mis.

Prisiau anghyson

"Dwi ar gytundeb yn gwerthu trydan nôl i'r grid ac eleni yw'r blwyddyn gynta' maen nhw'n pallu rhoi pris i fi.

"Dwi'n gwerthu trydan bob hanner awr o'r dydd ac mae'n amrywio o 8c y kw i 'butu 70c y kw. Mae e fel io-io. Am ddau o'r gloch y bore mae fe lawr i wyth ceiniog a chwech o'r gloch y nos mae'n dechrau codi 'to.

"Dwi dal ddim yn gwybod faint dwi'n mynd i gael o ddiwrnod i ddiwrnod am y trydan dwi'n cynhyrchu.

"Ni'n hunangynhaliol a ni'n gwerthu 30,000 uned mewn i'r grid bob mis.

Paneli solar

"Mae 'di bod yn flwyddyn dda i baneli solar yn yr haf eleni. Dwi'n cael arian da am y trydan dwi'n neud 'da'r paneli. Dwi wedi bod yn dilyn y taliadau anogaeth gan y llywodraeth i roi pethe mewn."

Defnyddio coed

Mae Aled hefyd yn gwneud defnydd o adnoddau naturiol yr ardal ar gyfer y boeler biomas: "I gael y coed i redeg y biomas dwi'n mynd rownd ffermydd a'n torri y coed gwastraff sy' gyda nhw, llosgi nhw a rhoi nhw mewn yn y boeler.

"Ni'n tynnu nwy mas o goed sy'n cael eu torri yn yr ardal ta beth ac maen nhw'n rhyddhau'r nwy 'ma a ni'n filtero fe ac mae e'n rhedeg pedwar injan - sy'n cynhyrchu ambutu 160kw yr awr.

"'Oedd y llywodraeth yn rhoi incentive oherwydd y Domestic Renewable Heat Incentive (DRHI) a'r tariffs yn cynhyrchu trydan.

"Allen i fod yn cynhyrchu digon o wres a digon o drydan i gadw Tregaron i fynd drwy'r haf a'r gaeaf."

Gwledydd eraill

Mae Aled yn cael ei ysbarduno gan ddefnydd o ynni adnewyddadwy mewn gwledydd eraill: "Dwi yn falch o beth ni wedi wneud ond licen i bod fi wedi gwneud rhagor ac wedi gweld y pentre yn hunangynhaliol.

"Dwi'n gweithio lot 'da cwmnïau o Finland - o fan 'na mae'r peiriannau 'ma wedi dod o ac mae llefydd fel Stockholm yn rhedeg ar y stwff hyn. Ond maen nhw'n clirio'r fforestydd yn lân, does dim ar ôl. Mae'r gwastraff i gyd yn cael ei ddefnyddio i gynhesu y tai yn Finland.

"Dwi'n lwcus bod rheolwr banc 'da fi oedd yn deall y passion sy' gyda fi i fynd lawr y lein o gynhyrchu trydan a gwres achos dwi wedi menthyg miloedd i gael y pethau hyn ac hefyd mae'n lot o waith i gadw nhw fynd. Mae'r peiriannau yn mynd 24 awr y dydd felly mae gwaith i newid olew a chadw peiriannau yn gryf."

Ydy'r ymdrech yn talu ffordd?

Yn ôl Aled: "Ydy, achos erbyn heddiw dwi'n byw mewn tŷ sy' a digon o wres, fi ddim yn gorfod becso am ddŵr achos ni'n tynnu'r dŵr i gyd ein hunain allan o'r ffynnon sy' gyda ni ar y fferm.

"Ni'n trio peidio gwastraffu dim ond mae sut gymaint arall allen ni 'neud os fydden ni'n cael cefnogaeth wrth y Senedd."

'Dyw rhai o'r taliadau anogaeth wnaeth Aled fanteisio arnyn nhw ddim ar gael bellach.

Meddai: "Ni 'di bod yn lwcus ble 'y'n ni ac hefyd y cymorth dwi wedi cael o'r cwmnïau 'ma i helpu fi i ddatblygu.

"Dwi yn lico hydrogen a licen i bydde mwy o amser 'da fi i fynd lawr y llwybr hynny er mwyn cynhyrchu mwy o egni mas o hydrogen.

"Mae'r infrastructure ddim yna i ddod âtrydan nôl i'r pentrefi, i roi charging points ac ati - mae'n mynd i gostio miliynau i neud 'na a bydde gwell gyda fi wario'r arian yn edrych mwy mewn i hydrogen.

"Mae'r technoleg yna - mae just ishe ei ddefnyddio fe."