����ý

Mae 'na alw ar Gyngor Sir Gwynedd i beidio parhau â thaliadau i Ystad y Goron nes bod trafodaethau’n dechrau ar ddatganoli’r cyfrifoldeb dros hynny.

Llynedd fe dalodd Cyngor Sir Gwynedd dros £160,000 i Ystad y Goron er mwyn sicrhau bod y cyhoedd yn cael mynediad i wahanol ardaloedd yn y sir.

Bydd grŵp o gynghorwyr yn cyflwyno cynnig i’r cyngor ddydd Iau gan ddadlau ei bod yn anfoesol parhau i dalu yn sgil pwysau ariannol mawr.

Mae Ystâd y Goron yn dweud eu bod nhw’n gweithio gyda Llywodraeth Cymru i greu gwerth ariannol, amgylcheddol a chymdeithasol i Gymru.

Y Cynghorydd Dewi Jones o Ward Peblig, Caernarfon, sy’n arwain y cynnig.

“Pob blwyddyn 'da ni’n rhoi oddeutu £160,000 i Ystad y Goron er mwyn gallu cael mynediad i’n traethau, a mannau eraill o amgylch y sir.

"I ni, cyngor sir sydd wedi gweld ein cyllideb yn cael ei dorri pob blwyddyn yn nhermau real mae hwnna’n eithaf anfoesol dwi’n meddwl. Yn enwedig wrth i ni wynebu toriadau pellach i wasanaethau wrth i elw Ystad y Goron mwy na dyblu yn y flwyddyn ddiwethaf,” meddai.

Ychwanegodd: “Dwi’n teimlo’n gryf y dylwn ni atal y taliadau yma am y tro a dechrau sgwrs go iawn am ddatganoli rheolaeth tir, a’r elw sy’n dod oddi wrthyn nhw i Lywodraeth Cymru.”

Mae’r arian mae Cyngor Gwynedd yn ei dalu i Ystad y Goron er mwyn sicrhau mynediad cyhoeddus at rannau o arfordir y sir yn amrywio.

Ym Mangor mae’r gost leiaf, sef £35 y flwyddyn i ganiatáu mynediad i flaen traeth y ddinas.

Ym Mhwllheli mae’r gost fwyaf, £144,000 y flwyddyn ar gyfer sicrhau mynediad i ardal yr hafan.

Disgrifiodd Dylan Llywelyn, sy’n enedigol o’r dref, y drefn fel “siom”.

“Pan mae rhywun yn edrych o gwmpas Pwllheli a llawer o drefi eraill mae rhywun yn meddwl, tybed fysa’r arian yna yn gallu bod o ddefnydd i’r gymuned leol?

"A'r ateb ydy bysa, byddwn ni’n gallu elwa ohono fo. Mae’n bechod bod yr arian yn diflannu o yma,” meddai.

Nid pawb sy’n cytuno, symudodd Pam Parry i Bwllheli dros 40 mlynedd yn ôl.

“Mae Ystâd y Goron yn berchen ar dipyn o dir, ond bod ni’n gwneud y defnydd gorau o’r tir yna dwi’n meddwl bod popeth yn iawn," meddai.

"Mae fel talu rhent, weithiau mae angen iddyn nhw wneud arian er mwyn buddsoddi arian.”

Beth yw Ystad y Goron?

Mae gwerth dros £603 miliwn o dir ar draws Cymru ym meddiant y goron.

Mae hynny’n cynnwys:

“Ystad y goron yw’r tiroedd sy’n eiddo i’r goron – nid i unrhyw frenin neu frenhines yn bersonol,” meddai’r hanesydd Dr Elin Jones.

Ychwanegodd: “Mae’r incwm sy’n dod o’r tir yna yng Nghymru a Lloegr yn mynd tuag at gynnal y Goron a Llywodraeth y Deyrnas Unedig – ac mae canran ohono yn mynd i gynnal y teulu brenhinol yn uniongyrchol.”

Mae rhan o’r cynnig sy’n cael ei gyflwyno i Gyngor Gwynedd ddydd Iau yn galw am ddatganoli rheolaeth tiroedd Ystad y Goron, a’r elw sy’n dod oddi wrthyn nhw i Lywodraeth Cymru.

Ond mae’r cynnig yn ddadleuol, yn ôl yr Aelod Seneddol dros orllewin Caerfyrddin a de Sir Benfro Samuel Kurtz.

“Pan dwi’n siarad â chwmnïau sydd am ddod mewn i Gymru – i fuddsoddi mewn diwydiant gwyrdd – dydyn nhw ddim yn sôn am ddatganoli Ystad y Goron," meddai.

"Maen nhw’n sôn am gynllunio a sut allwn ni gyflawni cynllunio yng Nghymru – dod a mwy o bobl gyda sgiliau ychwanegol sydd ei angen yn y diwydiant newydd. Dydyn nhw ddim yn siarad am ddatganoli Ystad y Goron."

Mewn ymateb i gynnig cynghorwyr Gwynedd dywedodd llefarydd ar ran Ystad y Goron ei bod nhw’n gweithio’n agos gyda Llywodraeth Cymru i sicrhau ei bod nhw’n creu gwerth ariannol, amgylcheddol a chymdeithasol, nawr ac yn y tymor hir.