02/11/2007
Litir na seachdain aig Ruaraidh MacIllEathain.
Last on
Clip
-
Litir do Luchd-ionnsachaidh 435
Duration: 05:40
Litir 435: Iain MacIlleDhuibh
Bha Iain MacIlleDhuibh 鈥 no John Lamont 鈥 gu math ainmeil mar reuladair anns an naoidheamh linn deug. Mar a dh鈥檌nnis mi dhuibh an t-seachdain sa chaidh, bha e 脿 sg矛re Gh脿idhealach ann an Siorrachd Obar Dheathain, ach choisinn e a chli霉 anns a鈥 Ghearmailt. Tha m貌ran e貌lach air anns an d霉thaich sin 鈥 agus air feadh an t-saoghail 鈥 mar 鈥淛ohann von Lamont鈥.
Aig aois dh脿-dheug, fhuair Iain deagh chothrom airson a chuid foghlaim adhartachadh. Aig an 脿m ud, bha colaiste Chaitligeach Albannach aig Ratisbon ann am Babh脿iria. Chaidh fear de na manaich 脿 Ratisbon gu ruige Alba, feuch balaich a lorg airson a bhith nan oileanaich anns a鈥 cholaiste. Fhuair Iain MacIlleDhuibh fear de na h-脿iteachan ann.
Chuir Iain seachad beagan bhliadhnaichean ann an Ratisbon, a鈥 faighinn foghlam anns na cuspairean Clasaigeach, Feallsanachd agus Diadhachd. Bha e f矛or mhath air Matamataig. Aig a鈥 cheann thall, cho-dh霉in e nach robh e airson a bhith na shagart. Dh鈥檉h脿g e a鈥 cholaiste agus chaidh e gu ionad-foghlaim saidheansail ann am Munich far an do dh鈥檌onnsaich e tuilleadh mu shaidheans is reul-e貌las.
Rinn e adhartas proifeiseanta gu luath. Taobh a-staigh d脿 bhliadhna, bha e na neach-cuideachaidh don Phroifeasair Soldener aig an Reul-lann ann am Bogenhausen faisg air Munich. Nuair a chaochail am proifeasair c貌ig bliadhna 脿s d猫idh sin, chaidh Iain a dh猫anamh na Sti霉iriche na 脿ite. B鈥 e tiotal na dreuchd aige 鈥 Reuladair R矛oghail Bhabh脿iria.
Bha prosbaig mh貌r aige 鈥 an d脿rna t猫 a bu mhotha san t-saoghal aig an 脿m sin. Thug e s霉il air reul-bhadan, no constellations. Thug e s霉il air deargan-doireannan. Sin a鈥 Gh脿idhlig a th鈥 air nebulae 鈥 deargan-doireannan 鈥 mar gum biodh, na 鈥渟toirmean dearga鈥. Dh鈥檉hoillsich e grunn mhapaichean de na rionnagan agus 鈥淢矛osachan Reul-e貌lasach鈥. Chl脿ir e c貌rr is fichead m矛le rionnag a ghabhas faicinn bho Mhunich le prosbaig, ach nach gabh faicinn idir leis an t-s霉il gun taic.
Dh鈥檉h脿s e beartach. Nuair a bha Sagart Bhr脿igh Mh脿rr thall sa Ghearmailt ann an ochd ceud deug, ceathrad 鈥檚 a dh脿 (1842), chaidh e a ch猫ilidh air. Chuir e iongnadh air an t-sagart cho math dheth 鈥檚 a bha Iain, agus an taigh aige l脿n 脿irneis luachmhor. Ach 鈥檚 d貌cha nach robh m貌ran aige air an cosgadh e a chuid airgid. Bha beatha sh脿mhach sh矛mplidh aige, cha do ph貌s e riamh, agus chan eil e soilleir an do rinn e m貌ran siubhail na 霉ine fh猫in 鈥 air ais a dh鈥橝lba no a dh鈥櫭爄teachan eile.
Ann an ochd ceud deug, caogad 鈥檚 a dh脿 (1852), fhuair e dreuchd eile 鈥 Proifeasair an Reul-e貌lais ann an Oilthigh Mhunich. 脌s d猫idh sin, dh鈥檉hoillsich e tr脿chdas mu dhubhadh na gr猫ine. Rinn e obair mh貌r cuideachd air a鈥 phlanaid Uranus. B鈥 esan a chiad duine a dh鈥檕braich a-mach cuideam Uranus. Rinn e sin le bhith a鈥 tomhas gluasad nan gealaichean timcheall na planaid. Rinn e obair air Saturn cuideachd agus chunnaic e Neaptuin d脿 thuras, ach cha do dh鈥檃ithnich e aig an 脿m gur e planaid a bh鈥 innte.
Fhuair Iain ballrachd ann an Acadamaidhean R矛oghail Bhabh脿iria is Dh霉n 脠ideann, Acadamaidhean na Bruiseil, Upsala is Prag agus buidhnean acadamaigeach eile. Bha e na Ridire ann am buidhnean urramach anns a鈥 Bhatican, san Ostair agus san t-Suain. Agus gu s貌nraichte bha e na Ridire ann am Babh脿iria 鈥 agus 鈥檚 e sin a leig leis 鈥渧on鈥 a chur ri ainm. Bho Iain MacIlleDhuibh, John Lamont, dh鈥櫭╥rich Johann von Lamont 鈥 agus chan eil a sgeul deiseil fhathast. A bharrachd air reul-e貌las, bha e cli霉iteach airson na rinn e ann an i霉il-tharraing agus dealan 鈥 is bheir sinn s霉il orra sin an ath thuras.
Faclan na Litreach
Abairtean na Litreach
Puing-ch脿nain na Litreach
Gn脿thas-cainnt na Litreach
Broadcasts
- Fri 2 Nov 2007 11:55大象传媒 Radio nan G脿idheal
- Sat 3 Nov 2007 10:55大象传媒 Radio nan G脿idheal
Litir do Luchd-ionnsachaidh air LearnGaelic
Tha Litir do Luchd-ionnsachaidh air LearnGaelic (le PDFs)
All letters
Tha na litrichean uile an seo / The letters are available here
Podcast: Litir do Luchd-ionnsachaidh
Letter To Gaelic Learners
Podcast
-
Litir do Luchd-ionnsachaidh
Litrichean Gaidhlig do luchd-ionnsachaidh. Gaelic letters for students of the language.