´óÏó´«Ã½

An t-seachdain sa chaidh bha mi ag innse dhuibh mun Phinguin – long-cogaidh Ghearmailteach ri linn an Dàrna Cogaidh. Bha i a’ toirt a’ chreidsinn gur e soitheach-carago a bh’ innte. Tharraing mi an sgeulachd sin à leabhar grinn dà-chànanach a thàinig a-mach o chionn beagan mhìosan – ‘Casan Searraich’ le Calum MacFhearghuis. Buinidh Calum don Rubha ann an Eilean Leòdhais.

            ’S e leabhar fìor mhath a th’ ann. Tha e làn spòrs agus làn Gàidhlig bhrèagha. Anns an leabhar, tha Calum a’ sgrìobhadh mu Mhurchadh Sròineach. Cò – no dè – a bh’ ann am Murchadh Sròineach? Seann Rubhach, a bha na charaid aig athair Chaluim, ’s dòcha? Uill, chan e buileach.

            Bha Calum na ghille òg. Bha e air an leabaidh anns a’ chùlaist le brochan na bhroilleach. Tha e a’ sgrìobhadh gun robh e gu math tinn. Bha a mhàthair air a thoirt às a’ chlòsaid far am biodh e a’ cadal còmhla ris a dhithis bhràithrean.

            Fhad ’s a bha e na laighe air an leabaidh, dh’fhairich e seanchas shìos aig an teine. Bha feadhainn air thighinn a-steach don taigh agus bha iad a’ còmhradh ri chèile. Thàinig màthair Chaluim a-steach don chùlaist agus chuir i a’ cheist air, ‘Am faod Sgeadaidh agus Murchadh Sròineach a thighinn a-nuas a shealltainn ort?’

            Thuirt Calum gum faodadh. Bha e eòlach air Sgeadaidh – fear de mhuinntir an àite. Ach cha robh e eòlach air Murchadh Sròineach.

            Thàinig Sgeadaidh a-steach don chùlaist air sàil màthair Chaluim. Cha robh sgeul air duine eile, ge-tà.

            ‘Càite a bheil Murchadh Sròineach?’ dh’fhaighnich Calum.

            Thug Sgeadaidh eun a-mach fo a gheansaidh. Bha an t-eun beò. Bha e mu mheud eireig – cearc òg. Bha e brèagha, iomadh-dhathte le gob mòr air. Chan fhaca Calum a leithid riamh roimhe sin.

            Bhruidhinn Sgeadaidh. ‘Seo agad Murchadh Sròineach. ’S ann ainneamh a chì sinn e a’ tadhal nan cladaichean againne ach tha a sheòrsa cumanta gu leòr anns na h-eileanan iomallach. Nise, dè do bheachd? Nach eil e eireachdail?’

            ‘Tha e bòidheach,’ dh’aontaich Calum. Thuirt e gun robh e an dòchas nach robh Sgeadaidh a’ dol ga mharbhadh.

            ‘Chan eil idir!’ thuirt a mhàthair agus Sgeadaidh à beòil a chèile.

            ‘Bha e feidhir air grèim a ghabhail air baoit fhad ’s a bha sinn a’ tarraing an lìn-bhig,’ mhìnich Sgeadaidh. ‘Tha amharas agam gun robh e air cluinntinn nach robh thu gu math agus dh’iarr e a thighinn a shealltainn ort.’ Tha fhios gun robh Calum òg toilichte mu dheidhinn sin!

            An do dh’obraich sibh a-mach fhathast gu dè an t-eun a bh’ ann? Feumaidh nach robh ainm aca do a leithid anns an Rubha, chan eil fhios a’m. Ach dh’inns màthair Chaluim dha gun robh ainm Gàidhlig aig fear Tirisdeach, Dougaidh MacCaluim, dha – buthaid. ’S e sin an t-eun beag bòidheach ris an canar puffin ann am Beurla.

            Bha iad dhen bheachd gur e fear òg a bh’ ann. Cha bhiodh fear aig ìre inbhich cho aineolach ’s gun gabhadh e grèim le a bheul air dubhan le baoit air. Agus dè thachair do Mhurchadh Sròineach? Uill, thug Sgeadaidh sìos don chladach e. Leig e às e gus am faigheadh e dhachaigh ‘gu a mhàthair’. Ged a tha amharas agam nach robh for aig màthair Mhurchaidh don ‘ghille’ aice!   

grinn: fine, nice; Calum MacFhearghuis: Calum Fergusson; Murchadh Sròineach: big-nosed Murdo; Rubhach: a person from Point; geansaidh: gansey, jumper; iomadh-dhathte: multi-coloured; eireachdail: handsome; buthaid: puffin.

long-cogaidh Ghearmailteach ri linn an Dàrna Cogaidh: a German warship at the time of the Second War; a’ toirt a’ chreidsinn gur e soitheach-carago a bh’ innte: pretending that she was a cargo ship; buinidh X don Rubha: X belongs to Point; anns a’ chùlaist le brochan na bhroilleach: in the big bedroom with a chest infection; dh’fhairich e seanchas shìos aig an teine: he heard, became aware of conversation in the living room [at the fire]; am faod X a thighinn a-nuas a shealltainn ort?: can X come [down] and see you?; air sàil màthair X: directly behind [on the heel of] X’s mother; chun na leapa: to the bed; mu mheud eireig: about the size of a pullet; chan fhaca X a leithid riamh roimhe sin: X never saw the like before that; ’s ann ainneamh a chì sinn e a’ tadhal nan cladaichean againne: it’s rarely we see him visiting our shores; tha a sheòrsa cumanta gu leòr: his kind are plentiful enough; nach robh Sgeadaidh a’ dol ga mharbhadh: that Skeddy was not going to kill him; bha e feidhir air grèim a ghabhail air baoit: he had just bitten on bait; fhad ’s a bha sinn a’ tarraing an lìn-bhig: as we were pulling in the small [fishing] line; cha bhiodh fear aig ìre inbhich cho aineolach ’s gun gabhadh e grèim le a bheul air dubhan le baoit air: an adult one wouldn’t be so ignorant as to bite a baited hook; leig e às e: he let him go.