大象传媒

Yn undebwr o'i goryn i'w sawdl, ymdrechodd Dai Francis ar hyd ei oes i wella byd y gweithiwr. Mae'n cael ei gofio fel comiwnydd a weithiodd yn ddiflino gydag Undeb Glowyr De Cymru a Chyngres Undebau Llafur Cymru, ond roedd mwy iddo na hynny. Yn un peth, roedd yn eisteddfodwr brwd a ddaeth yn aelod o Orsedd y Beirdd.

Yn y rhaglen hon, mae Ll欧r Gwyn Lewis yn sgwrsio gyda phobl a oedd yn nabod Dai Francis, gan ddechrau gyda'r Athro Syr Deian Hopkin. Mae'n ei gofio fel dyn cymharol fychan gyda chymeriad enfawr, llais cryf a phersonoliaeth rhyfeddol. Doedd dim diben dadlau ag o oherwydd y fath angerdd a deimlai tuag at bobl a'r amrywiol fudiadau y bu'n gysylltiedig 芒 nhw.

Dau sydd ag atgofion personol iawn yw ei fab Hywel a'i gefnder Brian. Mae Hywel yn s么n am ei dad yn cysgu'n ei gadair oherwydd ei fod mor flinedig yn mynd o gyfarfod i gyfarfod, ac yn cymharu dau ddegawd cwbl wahanol iddo - y 60au gyda'i drychinebau a phyllau glo yn cau bron bob wythnos, yna'r 70au gyda llwyddiant Undeb y Glowyr a streiciau mawr yn cael eu hennill.

Nid at Dai, ond Dafydd, mae Brian Morgan Francis yn cyfeirio. Roedd 30 mlynedd o fwlch rhwng y ddau, ac roedd cyfathrebu'n broblem gan nad oedd Brian yn deall gair o Gymraeg bryd hynny. Roedd ei gefnder, fodd bynnag, yn mynnu siarad yr iaith.

Dau arall sy'n dwyn i gof yng nghwmni Ll欧r ydi Aled Gwyn ac Einion Thomas. Mae'r naill yn cyferio ato fel Marcsydd o Gristion a oedd yn fyr o gorff ond yn llawn egni, a'r llall yn cofio siaradwr da yn mynd i hwyl wrth ddisgrifio pethau.

Rhwng popeth, cawn ddarlun o ddyn egwyddorol a dwys, ond digrif hefyd.