Main content
Sorry, this episode is not currently available

A letter for Gaelic learners with Roddy MacLean.

Clip

Litir 105: T貌imhseachain

An t-seachdain 鈥檚 a chaidh, thug mi t貌imhseachan dhuibh. Agus seo e a-rithist: Is truagh an fheadhainn aig a bheil iad. Is truagh an fheadhainn aig nach eil iad. C貌 iad? 鈥橲 e an fhreagairt - clann. Is truagh an fheadhainn aig a bheil clann, agus is truagh an fheadhainn aig nach eil clann! Uill, tha sin a r猫ir an t貌imhseachain co-dhi霉. Mar ph脿rant, chan eil beachd sam bith agamsa air a鈥 ch霉is!

Bidh t貌imhseachain a鈥 c貌rdadh rium, agus tha mi an d貌chas gu bheil sibh fh猫in a鈥 faighinn tlachd asta. Ach chan eil mi idir cho d猫idheil orra ri fear a chunnaic mi ann am fiolm an latha roimhe. 鈥橲 e a bh鈥 ann dotair Gearmailteach, an Dotair Lessing, agus bha e uabhasach d猫idheil air t貌imhseachain. Bhiodh e a鈥 cur seachad oidhcheannan, gun chadal, agus e a鈥 feuchainn ri fuasglaidhean fhaighinn airson feadhainn dhoirbh.

Ged a bha an Dotair Lessing Gearmailteach, bha am fiolm fh猫in air a dh猫anamh anns an Eadailt. Bha e ann an Eadailtis, le fo-thiotalan ann am Beurla, agus 鈥檚 e an t-ainm a bh鈥 air 鈥淟a Vita 猫 Bella鈥. Tha sin a鈥 ciallachadh, 鈥淭ha a鈥 Bheatha Br猫agha鈥. 鈥橲 e fiolm air leth math a bh鈥 ann, air a sti霉ireadh le Roberto Benigni.

Anns a fiolm bha an t貌imhseachan seo: 鈥淐an m鈥 ainm agus chan eil mi ann tuilleadh. C貌 mi?鈥 Can m鈥 ainm agus chan eil mi ann tuilleadh. C貌 mi? Agus 鈥檚 e an fhreagairt 鈥 tosd. Ma chanas sibh am facal 鈥渢osd鈥, chan eil tosd ann.

Chaidh na Gaidheil a thosdachadh ann an iomadach 脿ite ann an Alba far am b鈥 脿bhaist don ch脿nan aca a bhith l脿idir. Ach, far a bheil dualchas Gaidhealach aig sg矛re, is far a bheil na h-ainmean-脿ite ann an G脿idhlig, is far a bheil cothrom aig clann G脿idhlig ionnsachadh anns an sgoil, chan eil iad buileach tosdach.

Tha Baideanach is Srath Sp猫 rudeigin mar sin. Tha aonad G脿idhlig ann am Bail鈥 Ur an t-Sl猫ibh, is tha m貌ran dhen bheachd gu bheil an t-脿m ann an c脿nan a phiobrachadh gu m貌r anns an sg矛re, gu h-脿raidh an cois na p脿irce n脿iseanta a tha gu bhith sa Mhonadh Ruadh an ceann 霉ine nach bi fada.

Chuala mi cl脿r o chionn ghoirid de dhaoine 脿 Srath Sp猫 a鈥 bruidhinn ann an G脿idhlig agus bha e air leth inntinneach. Bha aon ph矛os dhen ch貌mhradh mu mhaigheach bh脿n, neo ge脿rr bh脿n, mar a thuirt iad fh猫in. Tha iad b脿n anns a鈥 gheamhradh leis gu bheil an dath gam falachadh anns an t-sneachd a tha a鈥 c貌mhdachadh nam beann.

Bha e an aghaidh an lagh ge脿rr a mharbhadh, agus bhiodh na geamairean gu math trom air poidsearan. Ach bu choma leis na balaich sin. Bha biadh gann agus ghlac iad ge脿rr. Chuir iad ann am poit air an teine i mus deach iad a-mach a dh鈥檕bair. Bhiodh i deiseil airson an diathaid nuair a thigeadh iad dhachaigh aig meadhan-latha.

Ach nuair a thill iad, c貌 bha nan cois ach an geamair?! Agus cha b鈥 urrainn dhaibh faighinn cuidhteas e. Chan fhaigheadh iad biadh fhad 鈥檚 a bha esan a-staigh. An uairsin, chuimhnich fear dhiubh nach bu toil leis a鈥 gheamair salchair sam bith. Dh鈥檉heumadh a h-uile n矛 a bhith glan dha.

Thog e bobhla. 鈥淕abhaidh sinn ar biadh,鈥 thuirt e. 鈥淔eumaidh mi am bobhla a ghlanadh, ach chan eil clobhd agam.鈥 Choimhead e air a ch霉. 鈥淭robhad,鈥 thuirt e ris. Thog e earball molach salach a鈥 choin, agus ghlan e am bobhla leis. Dh鈥檉halbh an geamair sa bhad, agus dh鈥檌th na balaich fe貌il na gearra. Ged a bha am bobhla salach, ch貌rd an fhe貌il riutha glan!

Faclan na seachdaine

Faclan na seachdaine: Gearmailteach: German; fo-thiotalan: sub-titles; tosd: silence; Baideanach is Srath Sp猫: Badenoch and Strathspey; Bail鈥 Ur an t-Sl猫ibh: Newtonmore; cl脿r: recording; maigheach bh脿n, ge脿rr bh脿n: white hare; salchair: dirt; clobhd: cloth (eg for washing dishes); trobhad: come here.

Abairtean na seachdaine

Abairtean na seachdaine: tha mi an d貌chas gu bheil sibh fh猫in a鈥 faighinn tlachd asta: I hope that you derive pleasure from them yourselves; bha e uabhasach d猫idheil air t貌imhseachain: he was very keen on puzzles; a鈥 feuchainn ri fuasglaidhean fhaighinn arison feadhainn doirbh: trying to get solutions to difficult ones; can m鈥 ainm agus chan eil mi ann tuilleadh: say my name and I no longer exist; chaidh na Gaidheil a thosdachadh ann an iomadach 脿ite: the Gaels were silenced in many places; chan eil iad buileach tosdach: they are not entirely silent; an cois na p脿irce n脿iseanta a tha gu bhith sa Mhonadh Ruadh an ceann 霉ine nach bi fada: in connection with the national park which will be in the Cairngorms in the near future; leis gu bheil an dath gam falachadh anns an t-sneachd: as their colour hides them in the snow; bhiodh na geamairean gu math trom air poidsearan: gamekeepers would deal severely with poachers; bu choma leis na balaich sin: the lads couldn鈥檛 care less about that; bhiodh i deiseil airson an diathaid: it (ge脿rr is fem.) would be ready for their meal; c貌 bha nan cois ach an geamair?: who was accompanying them but the gamekeeper?; gabhaidh sinn ar biadh: we will take our food; thog e earball molach salach a鈥 choin agus ghlan e am bobhla leis: he took the dirty hairy tail of the dog and he cleaned the bowl with it; dh鈥檉halbh an geamair sa bhad: the gamekeeper left immediately.

Puing ghr脿mair na seachdaine

Puing ghr脿mair na seachdaine: ged a bha am bobhla salach, ch貌rd an fhe貌il riutha glan: although the bowl was dirty they greatly enjoyed the meat. There is a play here on the words salach and glan which cannot be adequately translated into English. Glan, of course, is an adjective meaning 鈥渃lean鈥 (and pure, innocent, sincere or righteous). But it is a word that often appears in Gaelic idiom as an adverb, meaning 鈥渢horoughly鈥 or 鈥渃ompletely鈥. It frequently goes with a鈥 c貌rdadh. Tha seo a鈥 c貌rdadh rium glan (I am really enjoying this). Here are some other examples of its use in idiom: Bha na sn脿mhadairean glan r霉isgte (the swimmers were completely naked); bha e glan 脿s a chiall (he was completely bonkers); bha iad glan mharbh (they were quite dead). You will also hear it in conversation as an equivalent to the English 鈥淥kay, that鈥檚 fine鈥 eg Duine 1: Ch矛 mi taobh a-muigh a鈥 bhanca thu, aig deich uairean. Duine 2: Glan.

Gn脿ths-cainnt na seachdaine

Gn脿ths-cainnt na seachdaine: cha b鈥 urrainn dhaibh faighinn cuidhteas e: they couldn鈥檛 get rid of him.

Litir do Luchd-ionnsachaidh air LearnGaelic

Tha Litir do Luchd-ionnsachaidh air LearnGaelic (le PDFs)

All letters

Tha na litrichean uile an seo / The letters are available here

Podcast: Litir do Luchd-ionnsachaidh

Letter To Gaelic Learners

Podcast