29/06/2001
A letter for Gaelic learners with Roddy MacLean.
Clip
-
Litir do Luchd-ionnsachaidh 104
Duration: 05:09
Litir 104: Am P矛obaire Dall
Rugadh Iain MacAoidh, am P矛obaire Dall, ann an Ge脿rrloch anns a鈥 bhliadhna sia ceud deug, caogad 鈥檚 a sia (1656). Bha e ri b脿rdachd, a bharrachd air p矛obaireachd, agus choisinn e cli霉 dha fh猫in mar bh脿rd. Gu m矛-fhortanach, chan eil air fh脿gail againn an-diugh ach sia de na d脿in aige.
Tha a鈥 chuid as motha de dhaoine a tha e貌lach air a bh脿rdachd dhen bheachd gur e an d脿n as fhe脿rr aige 鈥淐umha Choir鈥 an Easain鈥. Cha do sgr矛obh e ann an Ge脿rrloch e, ge-t脿, ach ann an D霉thaich MhicAoidh, ann an ceann a tuath Chataibh, d霉thaich a shinnsearachd air taobh athar. Rugadh athair, Ruairidh Dall MacAoidh, anns an sg矛re sin.
Ann an cuid de bh脿rdachd-n脿dair ann an G脿idhlig bidh uaireannan sreath fhaclan, sreath bhuadhairean, a鈥 nochdadh fear as d猫idh a ch猫ile gun cha mhor facal de she貌rsa sam bith eile eatarra. Seo eisimpleir dheth 脿s 鈥淐umha Choir鈥 an Easain鈥 鈥 an d脿 loighne mu dheireadh de rann agus an d脿 loighne aig toiseach na h-ath rainn:
Mangach, maghach, aghach, t猫arnach,
Gr脿dhach, croiceach, fradharc fr矛the.
Ne貌ineanach, gucagach, mealach
L貌nanach, lusanach, 矛meach鈥.
Sin d脿 bhuadhair deug le d矛reach d脿 ainmear 鈥 鈥渇radharc fr矛the鈥 nam measg, agus saoilidh mi nach ann tric a bhios sinn a鈥 leughadh b脿rdachd de a leithid ann am Beurla. Chan e sin a-mh脿in, ach seo toiseach na rainn a tha a鈥 leantainn air na dh脿 sin:
Seamragach, sealbhagach, duilleach,
M矛n-leacach, gorm-shl猫ibhteach, gleannach,
Biadhchar, riabhach, riasgach, luideach鈥
Is mar sin air adhart! 鈥橲 d貌cha nach eil e furasta leughadh, ach tha e a鈥 togail iomhaigh gl猫 shnog dhen 脿ite ann an inntinn an leughadair. Tha rudeigin ann a tha a鈥 cur b脿rd eile nam cheann. Bha am P矛obaire Dall na bhodach nuair a rugadh Donnchadh B脿n Mac an t-Saoir, agus tha rudeigin ann an 鈥淐umha Choir鈥 an Easain鈥 a tha a鈥 toirt an d脿in 鈥淐oir鈥 a Cheathaich鈥 aig Donnchadh B脿n gu mo chuimhne:
Gu molach, dubh-ghorm, torrach, l霉isreagach,
Corrach, pl霉ranach, dl霉th-ghlan grinn,
Caoin, ballach, d矛theanach, cannach, m矛sleanach,
Gleann a鈥 mhilltich, 鈥檚 an l矛onmhor mang.
Chanainn gu bheil 鈥淐oir鈥 a Cheathaich鈥 nas fhe脿rr. 鈥橲 d貌cha gun deach am foghlam os cionn Mhic Cruimein.
As d猫idh do dh鈥橧ain Dall a bhith ann an sgoil na p矛obaireachd anns an Eilean Sgitheanach, thill e dhachaigh a Ghe脿rrloch far an do ghabh e dreuchd mar ph矛obaire don uachdaran 鈥 鈥淭riath Ghe脿rrloch鈥 mar a bh鈥 aige fh猫in air. Sgr矛obh e b脿rdachd dha cuideachd, agus tha d脿n air fh脿gail againn air a bheil 鈥淏eannachadh B脿ird do Shir Alasdair MacCoinnich鈥. Tha amharas agam gun do sgr矛obh e fad a bharrachd de a leithid nach deach a ghl猫idheadh.
Co-dhi霉, sin gu le貌r dhen bh脿rdachd an-diugh. Bu mhath leam an Litir a chr矛ochnachadh an t-seachdain-sa le rudeigin eadar-dhealaichte. Bha mi a鈥 leughadh cruinneachadh de sheann t貌imhseachain agus dubh-fhaclan an latha eile, agus ch貌rd feadhainn aca rium glan. Ge-t脿, chan eil iad uile 鈥淧C鈥, mar gu canadh tu.
Seo fear aca: Ciamar a tha mac-talla coltach ri boireannach? Seadh? Bidh am facal mu dheireadh aige, ge b鈥 oil leat! Tuigidh sibh gur e fear a chuir an cruinneachadh ri ch猫ile agus cha do lorg mi gin mar sin a鈥 cur s矛os air fir! Seo a-nise t貌imhseachan eile, is tha mi a鈥 dol ga fh脿gail agaibh airson me貌mhrachadh air: Is truagh an fheadhainn aig a bheil iad. Is truagh an fheadhainn aig nach eil iad. C貌 iad? Bheir mi am fuasgladh dhuibh an ath-sheachdain.
Faclan na seachdaine
Abairtean na seachdaine
Puing ghr脿mair na seachdaine
Puing ghr脿mair na seachdaine: chan eil iad uile 鈥淧C鈥, mar gu canadh tu: they are not all 鈥淧C鈥 as one says. Modern Gaelic often adopts English acronyms and initials even where there is an accepted Gaelic equivalent for the full term. An example is UN (United Nations). In Gaelic this is na D霉thchannan Aonaichte, but you would never hear it referred to as 鈥渘a DA鈥. You would only hear the full Gaelic term or the English initials (eg thachair sin aig a UN). Other examples are SNP (Scottish National Party) instead of PNA (P脿rtaidh N脿iseanta na h-Alba), SNH (Scottish Natural Heritage) rather than DNA (Dualchas N脿dair na h-Alba) and SFA (Scottish Football Association) rather than CBA (Comann Ball-coise na h-Alba). The 鈥淧C鈥漚bove, of course, stands for 鈥淧olitically Correct鈥. Gaelic has not come under the same influence of political correctness as English, and there is, as far as I am aware, no Gaelic term for 鈥減olitical correctness鈥 (unless it鈥檚 in the new Parliamentary dictionary about to be published!) You will commonly hear Gaels simply using 鈥淧C鈥 as the Gaelic equivalent eg Chan eil sin uabhasach 鈥淧C鈥 (that鈥檚 not very politically correct).
Gn脿ths-cainnt na seachdaine
Litir do Luchd-ionnsachaidh air LearnGaelic
Tha Litir do Luchd-ionnsachaidh air LearnGaelic (le PDFs)
All letters
Tha na litrichean uile an seo / The letters are available here
Podcast: Litir do Luchd-ionnsachaidh
Letter To Gaelic Learners
Podcast
-
Litir do Luchd-ionnsachaidh
Litrichean Gaidhlig do luchd-ionnsachaidh. Gaelic letters for students of the language.