Main content
Sorry, this episode is not currently available

A letter for Gaelic learners with Roddy MacLean.

Clip

Litir 103: Iain Dall

A bheil cuimhn鈥 agaibh air Litir ochdad 鈥檚 a h-ochd (88) air an darna latha dhen Ghearran am-bliadhna, nuair a bha mi ag innse dhuibh mu dheidhinn a鈥 bh脿ird ainmeil, Uilleam Ros, agus mu dheidhinn an 貌rain-ghaoil aige do Mh貌r Ros anns a bheil na faclan, 鈥淐arson nach d鈥檙ugadh dall mi?鈥 Uill, bha mi ann an Ge脿rrloch, ann an Siorrachd Rois, aig toiseach na m矛os airson fosgladh taisbeanaidh anns a bheil b脿ird na sg矛re air an comharrachadh. Agus am measg nam b脿rd, gu dearbh, anns a鈥 phr矛omh 脿ite, chanadh m貌ran, tha Uilleam Ros. Bhuineadh a mh脿thair do Ghe脿rrloch agus chuir Uilleam fh猫in seachad bliadhnaichean a鈥 fuireach ann.

Bha b脿rdachd anns an dualchas aige. Bha a sheanair, air taobh a mh脿thar, cuideachd na bh脿rd, agus tha e fh猫in air a chomharrachadh anns an taisbeanadh. 鈥橲 e an t-ainm a bh鈥 air Iain MacAoidh, ged is e am frith-ainm aige as aithne don chuid as motha 鈥 am P矛obaire Dall. 鈥橲 ann air sg脿th a dhoille a tha mi uaireannan a鈥 smaoineachadh gu bheil e rudeigin annasach gun do sgr矛obh Uilleam na faclan sin 鈥 鈥淐arson nach d鈥檙ugadh dall mi?鈥 mar gu robh doille air stad a chur air bho bhith a鈥 gabhail gaol m貌r air a leannan.

Bha Iain air leth math mar ph矛obaire. Tha diofar bheachdan air a dhoille, ge-t脿. Tha cuid dhen bheachd gun do chaill e fhradharc aig aois seachd bliadhna, agus gur i a鈥 bhreac a chuir 脿s dha. Tha cuid eile, ge-t脿, a鈥 cumail a-mach gun do rugadh e dall.

Ach cha do chuir doille stad air a ph矛obaireachd. Bha e na oileanach aig sgoil ainmeil anns an Eilean Sgitheanach, a bh鈥 air a ruith le cuid de Chloinn 鈥檌c Cruimein. Bha e cho math air a鈥 ph矛ob 鈥檚 gun deach d脿 sheanfhacal a chruthachadh air a sh脿illeabh.

Aon turas bha Iain Dall agus oileanach eile a鈥 seinn na p矛oba, fear ma seach, agus MacCruimein ag 猫isteachd riutha. Bha Iain na b鈥 fhe脿rr, agus dh鈥檉haighnich MacCruimein dhen fhear eile carson nach robh e a鈥 cluich mar Iain Dall. 鈥淒h猫anainn sin,鈥 fhreagair an gille, 鈥渕ura robh mo mhe貌ir as d猫idh na sgait.鈥 Bha e a鈥 ciallachadh gu robh e air a bhith ag ithe sgait, agus gu robh a mhe貌ir, a chorragan, leanailteach, neo 鈥渟tigeach鈥 mar a chanas m貌ran an-diugh. Is cha robh iad a鈥 gluasad gu ceart air an fheadan. Agus bho sin a-mach, chanadh daoine mu dheidhinn droch ph矛obaire gu robh 鈥渁 mhe貌ir as d猫idh na sgait.鈥

Bha fear de Chloinn 鈥檌c Cruimein, air an robh 鈥淧脿draig Caogach鈥, a bha e gl猫 ainmeil mar ph矛obaire. Th貌isich e turas air port a chruthachadh ach cha b鈥 urrainn dha cr矛och a chur air. Airson d脿 bhliadhna, dh鈥檉heuch e ri chr矛ochnachadh, ach dh鈥檉hailnich air. Ghabh Iain Dall truas ris, agus chuir e fh猫in cr矛och air.

Uill, cha robh P脿draig toilichte. Ghabh e caothach. Agus a r猫ir beul-aithris, dh鈥檉heuch e fh猫in is caraidean dha cur 脿s do dh鈥橧ain le bhith ga thilgeil far mullach cnuic. Ach mhair Iain be貌, ged a thuit e c貌rr is seachd meatair. O chionn ceud bliadhna, bha muinntir Bhoraraig fhathast ag aithneachadh an 脿ite far an do thachair seo mar 鈥淟eum an Doill鈥. Chan eil fhios agam co-dhiubh tha iad ga aithneachadh fhathast.

Chan eil fhios agam d猫 thachair do Ph脿draig nas motha, ach 鈥檚 e 鈥淟asan Ph脿draig Chaogaich鈥 a chaidh a chur air a鈥 phort mar ainm. Agus air sg脿th na thachair, chaidh an seanfhacal seo a chruthachadh airson Iain Doill 鈥 鈥淐haidh am foghlam os cionn Mhic Cruimein.鈥 Sin Iain Dall mar ph矛obaire. An ath-sheachdain bheir sinn s霉il air a chuid bh脿rdachd.

Faclan na seachdaine

Faclan na seachdaine: an Gearran: February; Iain MacAoidh: John Mackay; am P矛obaire Dall: the Blind Piper; dh猫anainn: I would do; leanailteach, stigeach: sticky; P脿draig Caogach: winking Peter or possibly squint-eyed Peter; port: tune; muinntir Bhoraraig: the people of Boreraig (in N. Skye); Leum an Doill: the blind man鈥檚 leap; lasan: wrath, passionate anger.

Abairtean na seachdaine

Abairtean na seachdaine: mu dheidhinn an 貌rain-ghaoil aige do Mh貌r Ros: about his love song to Marion Ross; carson nach d鈥檙ugadh dall mi?: why was I not born blind?; airson fosgladh taisbeanaidh anns a bheil b脿ird na sg矛re air an comharrachadh: for the opening of an exhibition in which the area鈥檚 bards are noted; bhuineadh a mh脿thair do Ghe脿rrloch: his mother belonged to Gairloch; mar gu robh doille air stad a chur air bho bhith a鈥 gabhail gaol m貌r air a leannan: as if blindness would have stopped him from falling in love with his sweetheart; gun do chaill e fhradharc aig aois seachd bliadhna: that he lost his sight at the age of 7 years; gur i a鈥 bhreac a chuir as dha: that it was smallpox that destroyed it (his sight); a bh鈥 air a ruith le cuid de Chloinn 鈥檌c Cruimein: run by some MacCrimmons; a鈥 seinn na p矛oba: playing the bagpipes; fear ma seach: in turns; cha robh iad a鈥 gluasad gu ceart air an fheadan: they weren鈥檛 moving properly on the chanter; ghabh X truas ris: X took pity on him; Ghabh e caothach: he lost his temper; cha b鈥 urrainn dha cr矛och a chur air: he could not finish it; le bhith ga thilgeil far mullach cnuic: by throwing him off the top of a hill; chan eil fhios agam d猫 thachair do Ph脿draig nas motha: neither do I know what happened to Peter.

Puing ghr脿mair na seachdaine

Puing ghr脿mair na seachdaine: Airson d脿 bhliadhna, dh鈥檉heuch e ri chr矛ochnachadh, ach dh鈥檉hailnich air: for two years, he tried to finish it (masc.), but failed. If you are listening to a Gaelic conversation and you hear a 鈥渄h鈥 (which sounds like a soft 鈥済鈥 in front of a broad vowel and a 鈥測鈥 in front of a narrow vowel) starting a verb, do you sometimes have difficulty working out what the verb is? The 鈥渄h鈥 is a sound device which gets over the problem of a consonant combination at the beginning of a word which produces no sound 鈥 a common example is a lenited 鈥渇鈥 鈥 ie 鈥渇h鈥. So there is a good chance your verb will start with an 鈥渇鈥. For example, we say dh鈥檉hosgail e an doras (he opened the door), dh鈥檉hairich e an spreadhadh (he heard the explosion), dh鈥檉hailnich air (he failed), dh鈥檉heuch e sin (he tried that) and dh鈥檉he貌raich e (he asked). The word 鈥渇脿ilneachadh鈥 (f脿illigeadh in some places) means 鈥渇ailed鈥 and is followed by the preposition 鈥渁ir鈥 eg Dh鈥檉h脿ilnich air Uisdean an obair a chr矛ochnachadh (Hugh

failed to complete the work); dh鈥檉h脿ilnich oirre (she failed); dh鈥檉h脿ilnich oirnn (we failed).

Seanfhaclan na seachdaine

Seanfhaclan na seachdaine: tha a mhe貌ir as d猫idh na sgait: his fingers are after the skate 鈥 a comment made of a bad piper. The reason for this is explained in the text. Chaidh am foghlam os cionn Mhic Cruimein: the education outstripped MacCrimmon 鈥 this is equivalent to saying that the student has surpassed the teacher and can be used as a proverb in that context 鈥 it need have nothing to do with piping. Mhic Cruimein is Mac Cruimein in the genitive case, following the compound preposition, os cionn.

Litir do Luchd-ionnsachaidh air LearnGaelic

Tha Litir do Luchd-ionnsachaidh air LearnGaelic (le PDFs)

All letters

Tha na litrichean uile an seo / The letters are available here

Podcast: Litir do Luchd-ionnsachaidh

Letter To Gaelic Learners

Podcast