����ý

Mae ymchwil yn dangos bod newid hinsawdd wedi bod yn digwydd ers dros 3 miliwn o flynyddoedd a bod y Ddaear wedi wynebu newidiadau dramatig i'w hinsawdd - yn amrywio o oes yr iâ i gyfnodau o gynhesu sylweddol.

Ers y 1850au a’r Chwyldro Diwydiannol, mae’r tymheredd cyfartalog byd-eang wedi bod yn codi. Mae llawer yn credu bod hyn oherwydd gweithgarwch dynol a'r defnydd cynyddol o dechnoleg a llosgi tanwyddau ffosil i gynhyrchu egni.

Mae newid hinsawdd yn cael ei sbarduno gan broses o’r enw yr effaith tŷ gwydr. Dyma lle mae gwres yn cael ei ddal o fewn ein hatmosffer gan nwyon sy'n cael eu cynhyrchu’n naturiol o’r enw nwyon tŷ gwydr. Heb yr effaith tŷ gwydr, ni fyddai'r gwres yn cael ei ddal a byddai tymheredd y Ddaear yn gostwng i -50°C.

Serch hynny, mae gweithgarwch dynol erbyn hyn wedi arwain at yr hyn sy’n cael ei alw’n effaith tŷ gwydr uwch. Drwy losgi mwy o danwyddau ffosil a chlirio mwy o dir i’w ddefnyddio ar gyfer pethau fel amaethyddiaeth, rydyn ni’n dal i ychwanegu mwy a mwy o’r nwyon tŷ gwydr hyn i’r atmosffer.

O ganlyniad, mae mwy o wres yn cael ei ddal ac mae’r Ddaear yn cynhesu. Yn ôl yr IPCC (Panel Rhynglywodraethol ar Newid Hinsawdd), ers 1970, mae’r tymheredd cyfartalog byd-eang wedi bod yn codi ar raddfa o 1.7°C fesul canrif. Gall y newid hwn yn unig gael effaith aruthrol ar gymunedau bregus ledled y byd.

Rydyn ni’n dechrau gweld effeithiau anferthol newid hinsawdd ar draws y byd, gyda chynnydd mewn sychder, stormydd, lefelau’r môr yn codi a’r cefnforoedd yn cynhesu. Mae’r digwyddiadau hyn yn bygwth cymunedau a chynefinoedd, gan beryglu’r rheini sy’n byw yno.

Un enghraifft lle mae newid hinsawdd yn cael effaith yw’r Maldives. Mae'r wlad hon, yng Nghefnfor India, yn cynnwys cadwynau o ynysoedd neu atolau (250 ohonyn nhw lle mae pobl yn byw).

Mae'r ynysoedd a'r atolau i gyd yn fach, yn wastad ac yn boblog iawn gyda'r pwynt uchaf 2.4m uwchben lefel y môr. Gyda'r cynnydd yn nhymheredd y cefnfor, mae'r Maldives yn cael eu bygwth fwyfwy gan stormydd ffyrnig.

Mae newid hinsawdd hefyd yn bygwth bodolaeth y Maldives, ac mae disgwyl i lefelau’r môr godi rhwng 10 i 100 centimetr erbyn 2100. Mae Malé, y brifddinas, o dan fygythiad arbennig oherwydd ei bod wedi'i lleoli ar atol fechan, wastad, hynod o boblog sydd wedi'i hamgylchynu gan forgloddiau a rhwystrau eraill i’w hamddiffyn rhag stormydd. Mae hyn yn golygu na all Malé newid ei siâp wrth ymateb i'r cynnydd yn lefel y môr, ac felly'n dibynnu ar atebion peirianyddol drud.

Mae effaith newid hinsawdd yn cael ei theimlo yng Nghymru hefyd. Oherwydd bod tymereddau’n codi, mae cynefinoedd yn cael eu heffeithio gan fwy o donnau gwres rheolaidd a mwy o law oherwydd stormydd. Mae’r rhain yn effeithio ar y planhigion a’r bywyd gwyllt lleol.

Mae cynnydd yn lefel y môr, yn ogystal â stormydd mwy dwys a rheolaidd, yn cynyddu’r perygl o lifogydd a difrod mewn trefi arfordirol fel Aberystwyth.

Mae ffermwyr yn wynebu heriau hefyd. Mae’n argoeli y bydd Cymru yn wynebu mwy o law, tymereddau cynhesach a stormydd mwy ffyrnig yn y dyfodol a bydd hyn yn ei gwneud hi'n anoddach rheoli cnydau’n effeithiol ac i wneud bywoliaeth.

Mae delio â newid hinsawdd wedi dod yn fater sylfaenol sydd wedi’i amlygu gan wyddonwyr ac ymgyrchwyr ledled y byd. Un o'r ffyrdd allweddol y gallwn reoli newid hinsawdd yw lleihau faint o danwyddau ffosil rydyn ni’n dibynnu arnyn nhw. Mae datblygiadau diweddar wedi caniatáu i ni ddefnyddio ffynonellau egni adnewyddadwy i leihau faint o danwyddau ffosil sy’n cael eu llosgi.

Mae gwahanol fathau o egni adnewyddadwy.

• Egni dŵr – mae dŵr yn cael ei ddefnyddio i yrru tyrbinau mewn sawl ffordd gan gynnwys tonnau, y llanw a dŵr sy’n disgyn mewn cynlluniau pŵer trydan dŵr.
• Egni solar – mae egni o’r Haul yn cael ei ddefnyddio i gynhyrchu trydan a dŵr poeth.
• Egni gwynt – mae gwynt yn troi tyrbinau i gynhyrchu trydan.
• Egni geothermol – mae gwres naturiol y Ddaear yn cael ei ddefnyddio i wresogi cartrefi neu gynhyrchu trydan.

Ym mis Mawrth 2021, cymeradwyodd Senedd Cymru darged o allyriadau sero net erbyn 2050. Mae hyn yn golygu cydbwyso'r allyriadau nwyon tŷ gwydr â faint o nwyon sy'n cael eu tynnu o'r atmosffer.

Mae nifer o nodau wedi'u gosod i gyflawni hyn. Rhaid i 43,000 hectar o goetir gael ei blannu erbyn 2030, gan gynyddu i 180,000 hectar erbyn 2050. Bydd hyn yn chwarae rhan allweddol wrth dynnu CO₂ o’r atmosffer.

Mae Llywodraeth y DU wedi penderfynu gwahardd gwerthu ceir petrol a diesel newydd erbyn 2030. Byddan nhw’n buddsoddi £500 miliwn mewn mannau gwefru i geir trydan ac ariannu ymchwil i dechnoleg batris.