Gallai ffermwyr dyfu bwyd mewn garej neu sgubor?
- Cyhoeddwyd
Mae ffermwyr Cymru'n fyd enwog am eu cig oen a'u cig eidion, ond tybed a allen nhw gael eu temtio i neilltuo sgubor neu garej hyd yn oed ar gyfer tyfu salad, mwyar neu fadarch?
Mae ymchwilwyr o dair prifysgol yn cydweithio i geisio sefydlu Canolfan Ragoriaeth Gymreig ar gyfer ffermio fertigol, sy'n golygu tyfu cnydau dan do mewn amgylchedd sy'n cael ei reoli.
Maen nhw'n dweud y gallai gynnig "ffordd bwysig o arallgyfeirio" i ffermwyr Cymru, tra'n hybu diogelwch bwyd y genedl.
Ar hyn o bryd, ychydig iawn o鈥檙 ffrwythau a鈥檙 llysiau sy'n cael eu bwyta yng Nghymru sy'n cael eu cynhyrchu yma, gyda phobl yn dibynnu ar fewnforion o fannau eraill yn y DU neu o dramor.
I Chris a Donna Graves o Bentre'r Eglwys, Rhondda Cynon Taf - dechreuodd y cyfan gydag un potyn o berlysiau ar silff ffenestr.
Nawr mae eu garej wedi'i thrawsnewid yn fferm drefol lawn, gan dyfu cnydau sy'n addurno prydau a choctels mewn bwytai drud.
"Be' sy'n dda ydi gallwn ni dyfu 365 diwrnod y flwyddyn", esboniodd Donna, gan ychwanegu bod cwsmeriaid yn gwerthfawrogi "cynnyrch premiwm".
"Mae'r ffaith hefyd eu bod nhw wedi'u tyfu yng Nghymru a ddim yn teithio milltiroedd o dros y ffin," meddai.
Dywedodd Chris fod costau ynni - ar gyfer goleuo a gwresogi - yn un her, yn enwedig yn y gaeaf, ond "yn ffodus rydym wedi dod o hyd i'r cwsmeriaid sy'n cadw ni i fynd".
Mae'r busnes yn y broses o ehangu i uned ddiwydiannol gyfagos, lle dywedodd y cwpl mai eu breuddwyd oedd gosod paneli solar neu wresogydd biomas.
鈥淥s allwn ni leihau鈥檙 costau hoffem weithio gyda'r sector cyhoeddus hefyd, drwy werthu i ysbytai ac ysgolion er enghraifft,鈥 meddai Donna.
Ychwanegodd bod angen grantiau gan Lywodraeth Cymru os ydi ffermydd trefol a fertigol yn mynd i dyfu a chyflawni eu potensial.
Ffermio madarch yn lle defaid
Ar fferm Tyn-yr-Onnen, ger Waunfawr yng nghanol parc cenedlaethol Eryri, mae hanes fferm fertigol arall wedi bod yn creu penawdau.
Enillodd Gareth Griffiths-Swain, 33 oed, gystadleuaeth deledu i gyflenwi'r madarch y mae'n eu tyfu mewn ysgubor ar fferm y teulu i Aldi.
"Mae wedi bod yn wych i ni ac rydym wedi gorfod tyfu'n sydyn iawn," meddai.
鈥淢ae madarch yn hynod effeithlon o ran y lle sydd ei angen, gallwch chi dyfu cymaint o fwyd mewn lle bach iawn, iawn - rydyn ni nawr yn tyfu ar gyfer manwerthwr mawr yn y DU ar ein fferm fach.
"Does dim ots am y tywydd y tu allan, rydyn ni'n creu'r amgylchedd lle mae madarch yn ffynnu fel y gallwch chi barhau i gynhyrchu trwy gydol y flwyddyn."
Roedd 'na botensial "yn bendant" i ffermwyr eraill ei ddilyn, meddai.
"Roedden ni ar fferm gyda 300 o ddefaid nad oedd wir yn gweithio i fy nhaid ac fe wnaethom nodi bod yr ysguboriau ar y fferm yn berffaith ar gyfer ffermio fertigol."
Dywedodd mai'r her oedd canolbwyntio ar gael y cynnyrch yn iawn. Roedd lleoliad anghysbell y fferm yn golygu na fyddai'n ymarferol i lori fawr gymryd cynnyrch ffres i ffwrdd bob dydd.
Yn lle hynny mae'n canolbwyntio ar fadarch sych a "nwyddau parod" eraill y gall eu paratoi ar leoliad.
Mae ymchwilwyr o brifysgolion Aberystwyth, Abertawe a phrifysgol Metropolitan Caerdydd wedi dod at ei gilydd ar brosiect y maen nhw'n gobeithio fydd yn gweld mwy o fusnesau ffermio fertigol yn cychwyn yng Nghymru.
Y bwriad yw sefydlu Canolfan Ragoriaeth Gymreig ar gyfer amaethyddiaeth amgylchedd rheoledig.
Dywedodd Dr William Stiles, gwyddonydd pridd o Brifysgol Aberystwyth ei fod yn gobeithio y gallai'r cysyniad ddod yn "opsiwn arallgyfeirio fferm o bwys".
Er bod nifer o fentrau fferm fertigol ar raddfa fawr ledled Ewrop a'r Unol Daleithiau wedi methu yn ddiweddar, yn rhannol oherwydd costau ynni uchel, dywedodd fod enghreifftiau o fentrau llai a oedd yn gwneud iddo weithio.
鈥淩ydyn ni鈥檔 gweld llawer o weithrediadau ffermio microwyrdd ledled y DU - maen nhw鈥檔 tueddu i werthu鈥檔 uniongyrchol i鈥檙 defnyddiwr mewn marchnadoedd ffermwyr neu fwytai drud, gan werthu cynhwysion arbenigol.
"Felly maen nhw'n cyflawni modelau busnes da ac yn gwneud swm penodol o arian, ond mae'n ddyddiau cynnar," ychwanegodd.
Y gobaith yw y gall y gr诺p ymchwil trawsddisgyblaethol newydd helpu i weithio ar yr "heriau sylweddol sy'n wynebu ffermio fertigol wrth iddo drosglwyddo o dechnoleg sydd dal i ddatblygu i gynhyrchu bwyd i bawb", ychwanegodd.
Mewn gweithdy yng Nghas-gwent, clywodd y gr诺p gan Henry Gordon-Smith, sy'n teithio'r byd yn cynghori unigolion a gwledydd ar sut i gyflwyno ffermio fertigol yn llwyddiannus.
Dywedodd fod y "cysondeb" y mae ffermydd amgylchedd rheoledig yn ei sicrhau yn "un o'r manteision gorau" - "mae'n amlwg yn gyfle i ffermwyr gael incwm mwy cyson a rhagweladwyedd o amgylch eu cnydau".
"I lawer o ffermwyr bach, yr hyn sy'n wych yw y gallwch chi mewn gwirionedd eu hadeiladu'n gymharol fach a gallwch chi eu gwneud yn fwy technoleg isel os ydych chi eisiau.
鈥淩ydych chi'n gwerthu'n uniongyrchol i'r defnyddiwr ... ac rydych chi'n cael yr elw uchaf - mae hynny'n gyfle mawr i ffermwyr sydd fel arfer yn dibynnu ar brisiau nwyddau yn unig.鈥
- Cyhoeddwyd6 Hydref 2020
- Cyhoeddwyd2 Mehefin
- Cyhoeddwyd23 Gorffennaf
Mae鈥檙 ddau fusnes yn arddangos eu gwaith yn Sioe Frenhinol Cymru eleni yn Llanelwedd, lle mae ffocws arbennig eleni ar dyfu ffrwythau a llysiau gyda lansiad pentref garddwriaeth newydd.
Ry'n ni'n clywed yn aml fod pobl yn cael eu hargymell i fwyta pum ffrwyth neu lysieuyn y dydd, ond daeth astudiaeth ddiweddar i鈥檙 casgliad mai dim ond digon i ddarparu chwarter un darn y dydd sy'n cael ei dyfu yng Nghymru.
Yn 么l astudiaeth arall gan Synnwyr Bwyd Cymru, mae 94% o'r llysiau sy'n cael eu gweini yn ysgolion Cymru wedi'u mewnforio.
鈥淒yw Cymru ddim yn tyfu lot o'r ffrwythau a llysiau 'da ni'n eu bwyta", esboniodd Jonathan Tench, cyfarwyddwr economi llesiant ar gyfer Comisiynydd Cenedlaethau鈥檙 Dyfodol.
"Dim ond 0.1% o'r tir 'da ni'n ei ddefnyddio ar gyfer ffermio yng Nghymru sy'n cael ei ddefnyddio ar gyfer tyfu ffrwythau a llysiau.
"A dyma'r bwyd sydd gyda supply chains rhyngwladol ac maen nhw'n risky oherwydd be' sy'n digwydd gyda newid hinsawdd a gwrthdaro rhyngwladol ac felly dylen ni edrych ar shwd ni'n gallu tyfu mwy o ffrwythau a llysiau yng Nghymru.
"Beth sydd angen yw bod y system cynllunio sydd gan awdurdodau lleol a Llywodraeth Cymru yn edrych ar shwt i ddenu cymunedau at ei gilydd i gael access at fwy o dir ac i ddefnyddio hwnnw ar gyfer tyfu mwy o ffrwythau a llysiau."