����ý

Asidau a metelau adweithiol

Bydd asidau’n adweithio â metelau adweithiol, fel magnesiwm a sinc, i wneud halwyn a hydrogen.

asid + metel → halwyn + hydrogen

asid hydroclorig + sinc → sinc clorid + hydrogen

2HCl + Zn → ZnCl₂ + H₂

Mae’r hydrogen yn gwneud swigod yn ystod yr adwaith, a gallwn ni ei ganfod drwy ddefnyddio sblint sy’n llosgi sy’n gwneud sŵn pop gwichlyd.

Yn gyffredinol, y mwyaf adweithiol yw’r metel, y cyflymaf yw’r adwaith. Gallwn ni weld hyn gan fod y metelau mwy adweithiol yn rhyddhau mwy o swigod bob eiliad, fel mae’r diagram yn ei ddangos.

Mae’r diagram yn dangos mai alwminiwm yw’r mwyaf adweithiol o’r pedwar metel, wedyn sinc, wedyn haearn ac yn olaf, copr.

Sylwa hefyd fod adwaith metelau ag asidau’n ecsothermig (hynny yw, yn rhyddhau egni gwres).

Asidau a hydrocsidau metel (alcalïau)

Pan mae asidau’n adweithio â hydrocsidau metel (sef alcalïau), maen nhw’n gwneud halwyn a dŵr.

asid + metel hydrocsid → halwyn + dŵr

asid nitrig + lithiwm hydrocsid → lithiwm nitrad + dŵr

HNO₃ + LiOH → LiNO₃ + H₂O

[Haen uwch yn unig]

Gallwn ni gynrychioli’r adwaith rhwng hydrocsid metel ac asid â hafaliad ïonig rhwng yr ïonau hydrogen a’r ïonau hydrocsid i ffurfio moleciwlau dŵr.

H⁺(dyfr) + OH^–(dyfr) → H₂O(h)

Sylwa hefyd fod adwaith hydrocsidau metel ag asidau’n ecsothermig (hynny yw, yn rhyddhau egni gwres).

Asidau a basau

Pan mae asidau’n adweithio â bas, maen nhw’n gwneud halwyn a dŵr.

asid + bas → halwyn + dŵr

asid nitrig + magnesiwm ocsid → magnesiwm nitrad + dŵr

2HNO₃ + MgO → Mg(NO₃)₂ + H₂O

Sylwa hefyd fod adwaith ocsidau metel ag asidau’n ecsothermig (hynny yw, yn rhyddhau egni gwres).

Asidau a charbonadau metel

Pan mae asidau’n adweithio â charbonadau, fel calsiwm carbonad (sydd mewn sialc, calchfaen a marmor), maen nhw’n gwneud halwyn, dŵr a charbon deuocsid.

asid + metel carbonad → halwyn + dŵr + carbon deuocsid

asid sylffwrig + haearn(II) carbonad → haearn(II) sylffad + dŵr + carbon deuocsid

H₂SO₄ + FeCO₃ → FeSO₄ + H₂O + CO₂

Mae’r carbon deuocsid yn achosi byrlymu yn ystod yr adwaith, ac rydyn ni’n ei weld yn ffisian. Gallwn ni hefyd ei ganfod drwy yrru’r nwy drwy ddŵr calch, sy’n troi’n llaethog.

Hefyd, mae adwaith carbonadau metel ag asidau’n ecsothermig (hynny yw, yn rhyddhau egni gwres).

Gallwn ni ddefnyddio’r math hwn o adwaith i brofi hydoddiannau anhysbys i weld ydyn nhw’n asidig. Ychwanega hydoddiant sodiwm carbonad at yr hydoddiant, ac os yw’n rhyddhau nwy carbon deuocsid, mae’r hydoddiant yn asidig.

Gallwn ni hefyd ddefnyddio’r math hwn o adwaith i brofi hydoddiannau anhysbys am bresenoldeb ïonau carbonad (CO₃^2–). Ychwanega asid at yr hydoddiant, ac os yw’n rhyddhau swigod carbon deuocsid, mae’r hydoddiant yn cynnwys ïonau carbonad.