Y plât bwyta’n iach

Mae deiet cytbwys yn un sy’n cynnwys yr holl gydrannau, yn y cyfraddau cywir, i gynnal iechyd da.

Mae’r plât bwyta’n iach yn dangos pa gyfrannedd o bob cydran sydd angen i ni eu bwyta bob dydd er mwyn cael deiet cytbwys.

Olwyn bwyd yn dangos deiet iach. Dylai ffrwythau a llysiau ffres fod y rhan fwyaf o ddeiet, yna carbohydradau, proteinau a chynhyrchion llaeth. Dylai brasterau a siwgr fod yn rhan fach o’r deiet.

Dylai deiet cytbwys gynnwys y gyfrannedd gywir o garbohydrad, protein, lipid, fitaminau, mwynau, dŵr a ffibr deietegol.

Gofynion egni

Mae faint o egni sydd ei angen arnom yn amrywio. Mae hyn yn dibynnu ar y ffactorau canlynol:

oed
lefelau gweithgarwch
beichiogrwydd

Oed

Mae’r egni sydd ei angen arnom yn tueddu i gynyddu wrth i ni dyfu’n oedolion.

Oed mewn blynyddoedd	Gofynion egni dyddiol mewn kJ
0 (newydd-eni)	2,000
2	5,000
6	7,500
13 (merch)	9,000
13 (bachgen)	11,000
16 (merch)	9,000
16 (bachgen)	12,000

Oed mewn blynyddoedd	0 (newydd-eni)
Gofynion egni dyddiol mewn kJ	2,000

Oed mewn blynyddoedd	2
Gofynion egni dyddiol mewn kJ	5,000

Oed mewn blynyddoedd	6
Gofynion egni dyddiol mewn kJ	7,500

Oed mewn blynyddoedd	13 (merch)
Gofynion egni dyddiol mewn kJ	9,000

Oed mewn blynyddoedd	13 (bachgen)
Gofynion egni dyddiol mewn kJ	11,000

Oed mewn blynyddoedd	16 (merch)
Gofynion egni dyddiol mewn kJ	9,000

Oed mewn blynyddoedd	16 (bachgen)
Gofynion egni dyddiol mewn kJ	12,000

Llaw oedolyn yn dal llaw baban — Figure caption,
Mae angen llawer llai o egni ar fabi nag sydd yna ar berson yn ei arddegau neu oedolyn

Mae anghenion egni oedolion yn disgyn wrth iddyn nhw heneiddio. Er enghraifft, mae angen tua 17 y cant yn llai o egni yn eu deiet ar bobl yn eu 50au na phobl yn eu 30au.

Lefelau gweithgarwch

Mae pobl sy’n weithgar ac actif yn dueddol o fod angen mwy o egni na phobl sy’n . Er enghraifft, efallai y bydd angen 10,000 kJ y dydd ar oedolyn sy’n gweithio mewn swyddfa, ond efallai y bydd angen 15,000 kJ y dydd ar weithiwr llaw.

Beichiogrwydd

Yn gyffredinol, po fwyaf ydy , person, po fwyaf o egni fydd ei angen arnyn nhw. Mae dynion yn dueddol o fod angen mwy o egni na menywod ac mae anghenion egni menyw yn cynyddu pan fydd hi’n feichiog. Mae hyn am ei bod hi’n cario rhagor o fàs.

Yr egni sydd mewn bwyd

Mae’r egni sydd mewn bwyd yn cael ei fesur trwy ddefnyddio dull syml – .

Calorimedreg

I wneud yr arbrawf hwn, rhaid i ti:

arllwys 10 cm³ o ddŵr oer i mewn i diwb berwi
cofnodi tymheredd y dŵr wrth gychwyn
cofnodi ��à�� y sampl bwyd
gwresogi’r bwyd mewn fflam Bunsen nes ei fod yn mynd ar dân
cynhesu’r dŵr gan ddefnyddio’r fflam o’r bwyd sy’n llosgi
cofnodi tymheredd terfynol y dŵr

Tiwb profi llawn dŵr â thermomedr yn y tiwb. Mae bwyd yn llosgi ar nodwydd wedi'i mowntio ac yn cael ei ddal o dan y tiwb. — Figure caption,
Ymchwilio i faint o egni sydd mewn bwyd

Cyfrifiadau

Cyfrifa’r egni sydd wedi trosglwyddo i’r dŵr gan ddefnyddio’r hafaliad canlynol:

\(\text{egni sy’n cael ei drosglwyddo (J) =}\)

\( ~\frac{\text{��à�� y dŵr (g)}\times 4.2~\text{J/g~}{^\circ\text{C}}\times\text{cynnydd tymheredd~} {\text{(}{^\circ\text{C)}}}}{\text{��à�� y bwyd (g)}}\)

Question

Mae dwy dafell gras yn cael eu profi i weld pa un sy’n darparu’r mwyaf o egni o bob gram.

Mae 0.7 g o dafell gras A yn cael ei losgi ac mae’n cynyddu tymheredd 10 cm³ o ddŵr 15°C.

Mae 0.5 g o dafell gras B yn cael ei losgi ac mae’n cynyddu tymheredd 10 cm³ o ddŵr 20°C.

Defnyddia’r hafaliad i gyfrifo faint o egni sydd yn y ddau sampl. Os yw’r ateb yn fwy na 1,000 o jouleau, dylech chi fynegi’r ateb mewn cilojouleau: 1,000 J = 1 kJ.

Sylwer - mae ��à�� 1 cm³ o ddŵr yn 1 g.

��ý

Y system dreulio mewn bodau dynolY plât bwyta’n iach