gan Rheinallt Thomas
Hanes
Cychwynnodd Cristnogaeth tua 35 OC a lledaenodd yn raddol nes bod erbyn heddiw Gristnogion ym mhob gwlad drwy'r byd.
Hi, o bosibl, yw'r grefydd fwyaf niferus yn y byd bellach.
Tardda'r gair Cristnogaeth o enw Iesu Grist, gwr a dreuliodd rai blynyddoedd yn pregethu neges Duw cyn iddo gael ei groeshoelio.
Fel y lledaenai Cristnogaeth, datblygodd mewn gwahanol ffyrdd ac erbyn heddiw ceir tair prif gangen, a channoedd o fan ganghennau.
Y tair prif gangen yw:
- Yr Eglwys Babyddol;
- Yr Eglwys Uniongred (er enghraifft, Eglwys Uniongred Groeg ac Eglwys Uniongred Rwsia);
- Yr Eglwys Brotestannaidd, (er enghraifft, Anglicaniaid, Presbyteriaid, Methodistiaid, Bedyddwyr ac ati).
Mae llawer o grefyddau newydd yr ugeinfed ganrif hefyd a'u gwreiddiau mewn Cristnogaeth gan eu bod yn dilyn dysgeidiaeth Gristnogol y Beibl, llyfr cysegredig y Cristion.
Tua 500 mlynedd wedi marwolaeth Iesu datblygwyd calendr newydd oedd i gychwyn gyda blwyddyn ei eni - ond roedd amcangyfrif yr ysgolheigion am ddyddiad ei eni rywfaint allan ohoni.
Ganwyd Iesu tua 4 CC mewn gwirionedd ond rydym ni heddiw'n defnyddio'r un calendr a hwnnw'n gwahanu hanes i CC (Cyn Crist) ac OC (Oed Crist) neu AD - sef Blwyddyn yr Arglwydd.
Man addoli
Mae Cristnogion yn addoli mewn Eglwys - gair sy'n dod o'r Lladin ecclesia.
Yng Nghymru ceir eglwysi sy'n perthyn i'r Eglwys Babyddol, i'r Eglwys yng Nghymru, a'r eglwysi anghydffurfiol sy'n cynnwys y Presbyteriaid, Methodistiaid a'r Bedyddwyr a nifer eraill.
Yn yr eglwysi sy'n perthyn i'r Eglwys yng Nghymru mae'r cynllun fel rheol ar ffurf croes, sy'n cynrychioli croeshoeliad ac atgyfodiad Iesu.
Ceir Allor mewn eglwys - ym mhen dwyreiniol yr adeilad fel rheol.
Yn y pen arall ceir weithiau feindwr neu dwr gyda chloch ynddo, fydd yn cael ei chanu ar adegau arbennig.
Bydd y gynulleidfa'n eistedd ar seddau yng Nghorff yr eglwys.
Y naill ochr a'r llall i'r corff ceir cilfachau.
Gelwir gweddill yr eglwys yn Gangell.
Mae yno bulpud a darllenfa hefyd.
Rhennir Cymru yn esgobaethau, gyda'r Gadeirlan yn brif eglwys ym mhob esgobaeth.
Yr Esgob yw pennaeth yr esgobaeth, a phennaeth y gadeirlan yw'r Deon.
Mae'r eglwysi anghydffurfiol - neu Gapeli fel y gelwir hwy yn aml - yn cynnwys rhai o nodweddion eglwys y plwyf ond fel rheol mae'r cynllun yn wahanol iawn a chan amlaf yn cynnwys s锚t fawr i'r blaenoriaid neu ddiaconiaid.
Ysgrythurau sanctaidd
Rhennir y Beibl yn ddwy brif adran.
- Yn Yr Hen Destament ceir dysgeidiaeth ynglyn 芒 sut y dymunai Duw i'r Iddewon fyw.
Mae iddo 39 o 'lyfrau' yn cychwyn gyda Llyfr Genesis. - Mae'r Testament Newydd yn s么n arn gyfnod Iesu, a'r blynyddoedd yn dilyn ei farwolaeth pan sefydlwyd yr Eglwys Gristnogol.
Rhannwyd y Testament Newydd yn 27 o 'lyfrau', oll yn annog dilynwyr Iesu i fyw yn unol 芒'i ddysgeidiaeth.
Ni chafodd yr un o 'r llyfrau hyn eu hysgrifennu gan Iesu ei hun ond naill ai gan ei ddisgyblion cyntaf neu gan Gristnogion eraill y cyfnod.
I Gristnogion mae'r Testament Newydd yn gwireddu addewid yr Hen Destament ac yn adrodd am, ac yn dehongli'r Cyfamod (cytundeb ) newydd rhwng Duw a 'i bobl, sy'n cael ei wireddu drwy fywyd a marwolaeth Iesu.
Fel yn yr Hen Destament ceir ynddo amrywiaeth o ddulliau ysgrifennu ac ymhlith y 27 llyfr ceir:
- Atgofion am fywyd a gweithredoedd a dywediadau Iesu yn y pedair Efengyl.
- Adroddiad hanesyddol o flynyddoedd cynharaf yr Eglwys Gristnogol yn Actau'r Apostolion.
- Nifer o Epistolau neu lythyrau sy'n llawn cynghorion.
- Ac, i orffen, disgrifiad apocalyptaidd o ymyriad Duw mewn hanes, Llyfr y Datguddiad.
Credoau
Gellir rhannu credoau Cristnogol yn dair rhan a'u crynhoi o dan y teitl Y Drindod Sanctaidd:
- Y Tad - Mae Cristnogion yn credu mewn un Duw, sydd yn hollalluog. Creodd Duw y byd a'r cwbl sydd ynddo. Mae fel tad sydd yn gwarchod ac yn gofalu am ei bobl.
- Y Mab - daeth Iesu Grist, mab Duw, i'r ddaear ar ffurf dyn i ddysgu pobl am Dduw. Bu farw ar y groes gan wneud yr aberth eithaf. Mae bellach gyda Duw yn y nefoedd ond bydd yn dychwelyd rhyw ddiwrnod i farnu dynoliaeth.
- Yr Ysbryd Gl芒n - yw grym Duw sy'n cyfnerthu ei bobl. Mae'r Ysbryd Glan o fewn pawb a phopeth er nad yw rhai pobl yn gadael iddo ddylanwadu ar eu bywydau.
Gwyliau
Mae'r gwyliau Cristnogol yn seiliedig ar ddigwyddiadau ym mywyd Iesu. Dyma rai o'r rhai pwysicaf.
- Adfent: caiff ei dathlu ar y pedwar SuI cyn y Nado1ig.
- Nadolig: genedigaeth Iesu ar Ragfyr 25.
- Y Grawys: y deugain niwrnod ac eithrio'r Suliau, cyn y Pasg.
- Sul y Blodau: y diwrnod yr aeth Iesu i mewn i Jerwsalem.
- Dydd Iau Cablyd: diwrnod y Swper Olaf.
- Dydd Gwener y Groglith: diwrnod croeshoelio Iesu.
- Dydd Sul Y Pasg: diwrnod Atgyfodiad Iesu.
- Dydd Iau Dyrchafael: dathlu esgyniad Iesu i'r Nefoedd.
- Y Sulgwyn (Y Pentecost): y seithfed Sul wedi'r Pasg i ddathlu rhoddi'r Ysbryd Gl芒n i'r Apostolion.
Cristnogion a Chymru
Mae eglwysi a chapeli ym mhob dinas, tref a phentref yng Nghymru yn perthyn i'r amrywiol enwadau.
Yn 么l cyfrifiad 2001 mae 71.9% o boblogaeth Cymru yn Gristnogion (2,087,242) gyda 18.5% (537,935) yn honni eu bod yn ddigrefydd.
Yn 么l yr un cyfrifiad 2001 roedd 0.2% o boblogaeth Cymru yn Fwdhiaid (5,407)
Yn 么l cyfrifiad 2001 roedd 0.2% o'r boblogaeth yn Hindwiaid (5,439), 0.1% yn Iddewon (2,256), 0.7% yn Fwslimiaid (21,739) a 0.1% yn Sikhiaid (2,015).
