����ý

Rydyn ni’n defnyddio effaith troi grymoedd (momentau) bob dydd. Mae defnyddio dyfeisiau fel liferi yn enghraifft o hyn. Fodd bynnag, dan rai amgylchiadau mae angen i ni atal effaith troi grymoedd drwy eu cydbwyso nhw â moment dirgroes. Os ydyn ni’n deall yr egwyddorion dan sylw, gallwn ni ddefnyddio ac atal effaith troi grymoedd.

Momentau

Moment yw effaith troi grym o gwmpas pwynt sefydlog, sef colyn. Er enghraifft, gallai fod yn ddrws sy’n agor o gwmpas colfach sefydlog neu’n sbaner yn troi o gwmpas nyten sefydlog.

Mae maint moment yn dibynnu ar ddau ffactor:

• maint y grym sy’n cael ei roi
• y pellter perpendicwlar o’r colyn i linell gweithredu’r grym

Mae hyn yn egluro pam mae angen llai o rym i agor drws drwy wthio ar yr ochr bellaf oddi wrth y colfach nag ar yr ochr agosaf at y colfach. I wthio ar yr ochr agosaf at y colfach, mae angen rhoi mwy o rym oherwydd bod y pellter yn llai.

Gallwn ni ddefnyddio’r hafaliad hwn i gyfrifo moment.

• M = moment y grym mewn newton-metrau, Nm.
• F = y grym mewn newtonau, N.
• d = y pellter perpendicwlar o’r llinell gweithredu i’r colyn mewn metrau, m.

Enghraifft wedi’i chyfrifo

Mae sbaner yn cael ei ddefnyddio i agor nyten. Mae grym o 25 N yn cael ei roi ar ben y sbaner, sydd 10 cm oddi wrth ganol y nyten. Cyfrifa’r moment pan mae’r sbaner yn llorweddol.

10 cm = 10 ÷ 100

= 0.10 m

moment = 25 × 0.10

= 2.5 Nm

Cydbwyso momentau

Os nad yw gwrthrych yn troi o gwmpas colyn, rhaid i gyfanswm y moment clocwedd fod yn union hafal i gyfanswm y moment gwrthglocwedd. Rydyn ni’n dweud bod y momentau dirgroes yn gytbwys.

Siglion adenydd (si-sos)

Mewn si-so, mae’r colyn yn y canol:

• mae’r person ar y dde yn rhoi grym tuag i lawr - sy’n achosi moment clocwedd
• mae’r person ar y chwith yn rhoi grym tuag i lawr - sy’n achosi moment gwrthglocwedd

Os yw pwysau’r ddau yr un fath a’u bod nhw’n eistedd ar yr un pellter oddi wrth y colyn, bydd y si-so yn gytbwys. Mae hyn oherwydd bod cyfanswm y moment clocwedd a chyfanswm y moment gwrthglocwedd yn gytbwys.

Gallwn ni ddal i gydbwyso’r si-so hyd yn oed os yw pwysau’r bobl yn wahanol. I wneud hyn, rhaid i’r person â’r pwysau mwyaf eistedd yn agosach at y colyn. Mae hyn yn lleihau maint y moment, felly bydd y momentau dirgroes yn gytbwys eto.

Craeniau

Mae craeniau adeiladu’n codi deunyddiau adeiladu trwm gan ddefnyddio braich fawr lorweddol. I atal y craen rhag disgyn, mae blociau concrit yn cael eu hongian ar ben arall y fraich fawr. Mae’r rhain yn gweithio fel gwrthbwysynnau i greu moment sy’n gwrthwynebu’r moment oherwydd y llwyth.