Ymddangosodd yr atgofion isod yn Y Tyst yn ystod mis Gorffennaf gan un o blant y Rhos - a'r Stiwt. Diolch am ganiat芒d i'w ailgyhoeddi yn NENE. Paradwys o le oedd y Stiwt i ni fechgyn ifainc ym mhedwardegau'r ganrif ddiwethaf. Pictiwrs - first a second house a'r ffilmiau'n newid tair gwaith yr wythnos.
Pum ceiniog oedd y pris i'r lle rhata' sef y 'chicken run!' tra roedd y balconi, a'i seddau dwbl yn y corneli, yn ddrutach ond yn werth pob dimai i gariadon ifainc! Unwaith neu ddwywaith y mis, ar nos Fercher, cafodd y pictiwrs seibiant pryd y cynhaliwyd drama, neu gyngerdd mawreddog gyda chorau lleol ac unawdwyr o fri fel Mary Jarred a Bruce Dargavel, a'r neuadd fawr dan ei sang.
Yn ystod y dydd hefyd dyma i chi le prysur. Y neuadd yn cael ei glanhau ar gyfer pictiwrs y noson honno tra i fyny'r grisiau roedd ystafell wyddbwyll a draffts. Timau o fri yn y chwaraeon hyn ac un o'r chwaraewyr sef Joe Charles yn bencampwr y byd am osod problemau mewn draffts.
Drws nesaf oedd yr ystafell ddarllen yn cynnwys papurau dyddiol, wythnosol a misol a ddarllenwyd yn frwd iawn gan yr hynafgwyr. Yna'r llyfrgell doreithiog dan ofal craff di-w锚n y llyfrgellydd a hawliai ddistawrwydd llethol yn y lle cysegredig hwn.
Yna'r ystafell ymgynnull a ddefnyddiwyd yn rheolaidd gan gorau lleol i ymarfer gyda chegin fach i wneud paned. Ond i ni, y rhai ifainc, ystafelloedd y llawr oedd yn ein hudo.
Ar wah芒n i'r neuadd fawr roedd dwy ystafell arall ar lawr y Stiwt hefyd. Dyma'r nefoedd i ni. Dwy ystafell hirsgwar yn ymyl ei gilydd a phedwar bwrdd snwcer mawr ymhob un. Un ystafell i chwaraewyr cyffredin eu dawn - ond eto yn medru gwneud ambell rediad sylweddol. Yr ystafell orau oedd mangre'r chwaraewyr da iawn. Dau fwrdd lle chwaraewyd biliards yn unig a'r ddau fwrdd arall yn gyfyngedig i snwcer.
O gwmpas yr ystafell roedd seddau esmwyth yn llawn o bensiynwyr gwybodus yn gwylio pob ergyd a phob hyn a hyn fe glywyd ebychiad o ganmoliaeth neu ochenaid o wae! Roedd y byrddau hyn mewn cyflwr cystal ag unrhyw fwrdd yn y Crucible ac yn cael eu trin fore a hwyr gyda gofal cysegredig gan y ddau stiward sef William Defi a Den Jona.
Wiw i ni gam-fihafio na thrin y byrddau mewn ffordd anghyfrifol neu roedd ffon Den Jona yn cael ei defnyddio ar fan poenus iawn o'r corff. Prysur iawn oedd y byrddau o ddeg y bore tan ddeg yr hwyr, a chan fod y coliars yn gweithio tair shifft roedd canran sylweddol ohonynt ar y byrddau drwy'r dydd yn ogystal 芒 ni, bechgyn ysgol, a gyrchai yno ar 么l te i ddangos ein medr er gwaethaf bygythiad J. T. Jones, prifathro ysgol Ramadeg y Bechgyn Rhiwabon, fod y snwcer yn ddylanwad drwg ar yrfa academaidd!
Pan gaewyd y pyllau glo newidiodd anian yr holl ardal. Llawer yn gadael y Rhos i edrych am waith ac estroniaid yn dylifo i mewn. Collwyd hen draddodiadau'r ardal ac esgeuluswyd y Stiwt a dirywiodd yr adeiladau.
Bu cynnig i'w droi yn glwb yfed. Roedd hyn wrth gwrs yn groes i arferion mynychwyr y Stiwt. Lemon锚d Twm Charles o'r Ponciau oedd yr unig ddiod a werthwyd yno yn yr hen amser. Ni fu'r clwb yno'n hir iawn.
Yna daeth tro ar fyd. Ffurfiwyd Pwyllgor arbed y Stiwt. Perswadiwyd y Cyngor i beidio 芒 dymchwel yr adeilad, a bu llu o wirfoddolwyr wrthi yn brysur am rai blynyddoedd yn adfer y lle.
Heddiw mae'n fangre hardd. Wedi dringo'r grisiau cerrig at y fynedfa, pnawn Gwener yr Undeb yn Wrecsam, rhyfeddais at harddwch yr ystafelloedd ac er nad oedd ystafell snwcer yno bellach, caeais fy llygaid a rwy'n sicr mi glywed clic clic y peli lliwgar o'r pellter fel o'r blaen. Atgofion melys yn wir.
Morien Phillips
听
