大象传媒

Roedd Jeremy yn dychwelyd at waith a arferai ei wneud cyn iddo ymgartrefu yma yng Nghymru, sef hwylio. Darllen Dychwelyd Syr T.H. Parry Williams ar gyfer traethawd i'w gyflwyno i'r Brifysgol ym Mangor oeddwn i.

Daeth y gwahoddiad oddi wrth Hinrich a Katrina, brawd-yng-nghyfraith a chwaer Jeremy, i hwylio cwch o Ynys y De, Seland Newydd i brif borthladd ynysoedd Tonga.

Roeddent yn gyfrifol am redeg campws hyfforddi yno gyda mudiad Cristnogol o'r enw Youth with a Mission . Yno y byddai t卯m o genhadon yn ymuno 芒 ni ac oddi yno yn hwylio i ynysoedd eraill Tonga ac i Samoa a Fiji.

Cwch hwylio modur 60 troedfedd o hyd oedd y Sh'khinnah, wedi'i angori yn harbwr Lyttleton ger Christchurch. Roedd ei pherchnogion, Lyell a Val McMillan, yn ffermio a rhedeg busnes drilio am ddwr. Fe'i rhoddwyd ar fenthyg am chwe mis i fudiad Youth with a Mission i ymweld 芒'r gwahanol ynysoedd i annog pobl ieuainc a hyrwyddo cyfleoedd dysgu a chenhadu drwy'r mudiad.

Ar 么l chwe wythnos o baratoi roedd y Sn'hkinah yn barod am ei mordaith. Daeth Lyell efo ni ynghyd 芒 thri gwr arall lleol a phrofiadol ar y fordaith ddeg diwrnod a phymtheg cant o filltiroedd.

Mi fyddai'n cynhesu wrth inni hwylio i'r gogledd am tonga. Dyma'r fordaith anoddaf meddent wrthyf, mi fyddai pethau'n well o gwmpas yr ynysoedd. Cawsom hoe fach wrth ynys Raoul, y mwyaf gogleddol a oedd yn perthyn i Seland Newydd.

Roedd criw bychan o wyddonwyr a gwirfoddolwyr yno yn chwynnu planhigion a oedd yn ddiarth i'r ynys. Roeddent yn falch o'n gweld ac yn falch o'n dangos o gwmpas yr ynys.

Roeddent hefyd yn awyddus inni feirio ein hen bapurau newydd ac ambell i botel o win am sachaid o orennau a grawnffrwythau ffres Raoul, a oedd yn dderbyniol iawn gennym.

Roedd croeso brwd yn aros amdanom yng nglanfa'r Frenhines Salote yn Tonga, gyda wynebau cyfarwydd Hinrich a Katrina yn gwneud yr achlysur yn fwy arbennig.

Cawsom ein tywys o'r cwch i gampws Lalalafa (yngenir yn Laffalaffa) i gael ein croesawu'n ffurfiol ac i brofi defod y Carva.

Dyma ddefod sy'n ganolog i ddiwylliant pobl ynysoedd de'r M么r tawel. Mae'r ddiod yn cael ei pharatoi drwy wasgu gwreiddiau y planhigyn Carva. Mae'n ddiod fedwol ond yn narcotig yn hytrach nac alcoholig gan eich gwneud yn gysglyd.

Arllwysir yr hylif wedi ei gymysgu 芒 dwr i gawg pren a'i gynnig i'r gwesteion mewn plisgyn cnau coco. Roedd arweinydd y ddefod wedi ei wisgo mewn mantell o frethyn tapa wedi ei wneud o risgl coeden arbennig a oedd weddi ei guro i'w wneud yn hyblyg.

Llefarai yn iaith Tonga gan gyhoeddi'n henwau fesul un, a rhywun arall yn cynnig y plisgyn cnau coco yn llawn o'r ddiod ddiarth i ni bob un. Ymddangosai'r ddefod yn ffurfiol a difrifol iawn a'r hylif yn edrych yn debyg i ddwr golchi llestri. Pan ddaeth fy nhro i i'w flasu, ei yfed a wnes. Roedd y Carva yn destun trafod gan ei fod yn achosi problemau cymdeithasol wrth i rai fynd yn gaeth iddo.

Ar y campws roedd lle i'r myfyrwyr a'r staff fyw, gydag ystafelloedd dysgu a neuadd, yn ogystal 芒 fferm gnydau, pysgod a moch.

Byddai'r myfyrwyr yn cael cyfuniad o ddarlithoedd am bethau ysbrydol ac yn gweithio ar y tir, gan gael y cyfle i werthu'r cynnyrch ar stondin ar fin y ffordd.

Roedd coed palmwydd i'w gweld ym mhobman, a llaeth cnau coco yn torri syched. Roedd yn rhyfeddod gweld rhywun heini yn dringo i ben y coed i n么l cnau coco gan adael iddynt ddisgyn, a dod lawr i'w hagor yn ofalus gyda thwca (masheti) anferth, er mwyn yfed yn hylif eithaf melys.

Estynnir croeso yno efo cnau coco fel y caiff paned o de ei chynnig i rhywun yng Nghymru. Roedd digonedd o ffrwythau megis bananas a papaya ar gael hefyd, a gwelais gnau mwnci yn tyrfu mewn clwstwr o dan wyneb y pridd.

Rhwng cwsg ag effro un bore meddyliais fy mod i ym Mhant Glas, ar y fferm lle'm magwyd, pan glywais swn tractor yn mynd heibio ffenest ein llofft. Tractor Massey Fergy oedd o hefyd, yn union fel un fy nhad, ond nid oeddwn yn adnabod y dreifar na'r rhai oedd ar y bocs y tu 么l i'r tractor.

Wedi ychydig ddyddiau o ddadflino a'r fordaith i Tonga yn llwyddiannus, daeth yr amser i ffarwelio efo'r morwyr Kiwi a gadael iddynt hedfan adref, ac i ddechrau cydweithio efo criw arall o bobl. Rhaid oedd ail-lenwi'r Sh'khinah efo bwyd, nwyddau a thannwyd cyn mentro i'r dyfroedd unwaith eto.

Ceinwen McWilliam